چه افرادی در تله ایثار گرفتار هستند؟

جامعه۲۴ - پیش‌تر درباره تله رهاشدگی و آسیب‌های آن بر زندگی و روابط افراد گرفتار در این تله صحبت کردیم و همانطور که گفتیم تله‌ها یا طرحواره‌های زندگی در واقع الگو‌های رفتاری و باور‌های عمیق تکرار شونده هستند که باید ریشه آن‌ها را در کودکی افراد و آنچه در این سنین بر افراد گذشته است جستجو کرد.

در این مطلب نیز قرار است به یکی دیگر از تله‌ها یا طرحواره‌های زندگی به نام تله ایثار یا تله از خودگذشتگی می‌پردازیم.

تله ایثارگری چیست؟

گرچه در نگاه معمول جامعه، ایثار و گذشت، مفاهیم و خصائلی ارزشمند بوده و گاه تقدیس می‌شوند، اما اگر این ایثار بیش از اندازه بوده و بی‌موقع انجام شود می‌تواند آسیب‌هایی را به دنبال داشته باشد. در این وضعیت ایثار دیگر یک مفهوم ارزشمند نیست.

به گزارش جامعه ۲۴ تله ایثار به معنای یک الگوی ذهنی و رفتاری تکرارشونده از ایثار است که طی آن فرد به صورتی افراطی برای رفع نیاز‌ها و برآورده کرده خواسته‌های دیگران از خودگذشتگی کرده و حتی بیش از حد معمول نیاز‌های خود را قربانی نیاز‌های دیگران می‌کند. این رفتار آسیب‌های جدی را به فرد وارد می‌کند.

این افراد نیز مانند افراد گرفتار در تله رها شدگی توانایی نه گفتن ندارند و اگر به دیگران نه بگویند احساس عذاب وجدان کرده و خود را سرزنش می‌کنند. این افراد حتی اگر مخالف انجام کاری باشند آن را انجام می‌دهند تا احساس عذاب وجدان نداشته باشند.

به صورت کلی متخصصان طرحواره ایثارگری را اینگونه تعریف می‌کنند: «توجه و تلاش افراطی به برآورده کردن نیاز و خواسته‌های دیگران ولو به قیمت عدم برآورده کردن قیمت عدم ارضای نیاز و خواسته‌های خود.»

ویژگی افراد دارای طرحواره ایثار

آشنایی با ویژگی‌های افراد دارای طرحواره ایثار از آن رو مهم است که می‌تواند کمک زیادی به کنترل و درمان آن کند. مهم‌ترین ویژگی‌های این افراد در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرند.

ویژگی و شاخصه اصلی این افراد قربانی کردن نیاز‌ها و خواسته‌های خود به خاطر تامین نیاز‌های دیگران است، تنها دلیل این نوع رفتار در افراد دارای تله ایثار آن است که آن‌ها عمیقا باور دارند که این نوع رفتار درست است.

آن‌ها اینگونه فکر می‌کنند که همه اطرافیان آن‌ها نیازمند کمک هستند و هر قدر افراد به او نزدیک‌تر باشند تلاش آن‌ها برای تامین نیاز سایرین بیشتر می‌شود. آن‌ها همچنین دارای مسئولیت‌پذیری افراطی نسبت به دیگران هستند.

افراد گرفتار در تله ایثار به دلیل فشار‌هایی که برای رفع نیاز دیگران تحمل می‌کنند معمولا به بیماری‌های روان‌تنی مبتلا می‌شوند که این مشکلات خود را به صورت سردرد، معده درد، درد‌های روده‌ای، خستگی و احساس درد در بدن نشان می‌دهند. با این حال این افراد در زمان بیماری نیز به کسی اجازه نمی‌دهند از ایشان مراقبت کند.

این افراد اگرچه در ظاهر انتظار جبران محبت‌های‌شان را توسط سایرین ندارند، اما در واقعیت اگر فداکاری‌های‌شان بی‌پاسخ بماند ناراحت می‌شوند.

این افراد با همه فشاری که تحمل می‌کنند، اما معتقدند که از حق انتخاب خود استفاده کرده و آگاهانه به دیگران محبت کرده و نیازهای‌شان را برآورده می‌کنند.

مبتلایان به تله ایثار غالبا از ابراز نیاز‌های خود پرهیز کرده و با دیگران درباره خود و مشکلات‌شان صحبت نمی‌کنند، اما شنونده درددل دیگران هستند، آن‌ها از توجه به خود احساس ناخوشایند و حتی عذاب وجدان دارند و وقت‌شان را به جای صرف نیاز خود صرف حمایت از سایرین می‌کنند.

این افراد آنقدر غرق در مشکلات دیگران و شنیدن درد و دل سایرین هستند که در شرایط بد احساسی قرار می‌گیرند، اما باز هم در اینباره سکوت کرده و واکنش مخالف انجام نمی‌دهند.

آن‌ها زمانی احساس ارزشمندی کرده و خود را شایسته توجه می‌دانند که کاری شایسته درباره دیگران انجام بدهند، در سایر مواقع این افراد احساس بی‌ارزشی دارند.

مبتلایان به طرحواره ایثار غالبا توسط دیگران مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند در حالی که نقشه و امکان سوءاستفاده دیگران از آن‌ها معمولا توسط خودشان در اختیار سایرین گذاشته می‌شود.

بیشتر بخوانید:

با تله خویشتن تحول نیافته – گرفتار آشنا شوید

عوامل ایجاد تله رها شدگی و راه‌های نجات از آن

نشانه های تله ایثارگری

تله ایثارگری یکی از الگوهای رفتاری ناسالم در روابط است که در آن فرد به طور مداوم نیازهای دیگران را به نیازهای خود ترجیح می‌دهد و برای حفظ ارتباط یا جلب رضایت دیگران از خواسته‌ها، احساسات و حتی سلامت خود چشم‌پوشی می‌کند. این تله معمولاً ریشه در تجربیات کودکی دارد و می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر سلامت روان و کیفیت زندگی فرد داشته باشد. نشانه‌های تله ایثارگری متنوع‌اند و شناخت آن‌ها می‌تواند به افراد کمک کند تا این الگوی ناسالم را در خود شناسایی و مدیریت کنند. 

یکی از نشانه‌های اصلی این تله، احساس گناه شدید در صورت اولویت دادن به نیازهای شخصی است. فرد ممکن است باور داشته باشد که در صورتی که به خود توجه کند، خودخواه تلقی می‌شود و در نتیجه برای اجتناب از این احساس، دائماً نیازهای دیگران را برآورده می‌کند. این افراد معمولاً توانایی "نه" گفتن ندارند و حتی در شرایطی که توانایی یا تمایلی ندارند، به خواسته‌های دیگران پاسخ مثبت می‌دهند. 

نشانه دیگر این تله، خستگی جسمی و روانی ناشی از فشار بیش از حد برای کمک به دیگران است. فردی که در تله ایثارگری گرفتار است، اغلب احساس می‌کند که مسئولیت حل مشکلات دیگران به عهده اوست و همین امر می‌تواند به فرسودگی روانی و جسمی منجر شود. علاوه بر این، این افراد ممکن است با احساس بی‌ارزشی دست و پنجه نرم کنند، چرا که ارزش خود را تنها در خدمت‌رسانی به دیگران می‌بینند. 

یکی دیگر از نشانه‌های تله ایثارگری، نادیده گرفتن نیازها و خواسته‌های شخصی است. این افراد به ندرت برای خود زمان و انرژی اختصاص می‌دهند و ممکن است احساس کنند که نیازهایشان اهمیت کمتری نسبت به دیگران دارد. این موضوع می‌تواند به کمبود عزت‌نفس و احساس نارضایتی از زندگی منجر شود. 

در روابط شخصی، افراد گرفتار در تله ایثارگری ممکن است از عدم قدردانی دیگران شکایت داشته باشند اما نمی‌توانند این ناراحتی را به‌طور مستقیم ابراز کنند. در نتیجه، این ناراحتی درونی به احساس رنجش یا انزوا منجر می‌شود. شناخت این نشانه‌ها می‌تواند گامی مهم در مسیر بازسازی الگوهای رفتاری سالم‌تر و برقراری روابط متعادل‌تر باشد.

تله ایثار در روابط عاطفی

تله ایثار در روابط عاطفی نیز رخ می‌نماید. مبتلایان به این تله در بسیاری موارد عاشق یا مجذوب افرادی که مشکلات جسمی یا روحی دارند می‌شوند. همچنین افراد دارای اعتیاد، افرادی که به لحاظ مالی تامین نیستند، یا افرادی که تجربه‌هایی مانند طلاق یا شکست عاطفی را تجربه کرده‌اند برای این افراد جذب‌کننده هستند این بیماران با غرق شدن در چنین روابطی همچنان در چرخه تله ایثار باقی می‌مانند.

آن‌ها به دلایل مختلفی جذب چنین افرادی می‌شوند، نخست آنکه آن‌ها در چنین روابطی می‌توانند به طرحواره ایثارشان را ادامه دهند و از سوی دیگر آنکه تنها چنین روابطی را بلدند.

این افراد بدون زندگی در تله ایثار احساس سردرگمی می‌کنند به همین دلیل دنبال روابطی می‌روند که این تله را در آن‌ها تقویت کرده و به نقش خود به عنوان انسان فداکار ادامه بدهند، اگر چه که آن‌ها بعد از مدتی به دلیل عدم دریافت پاسخ مورد انتظار خود در قبال ایثارگری‌شان از طرف مقابل خشمگین می‌شوند.

همانطور که گفته شد این افراد در درون خود با فقدان احساس ارزشمندی مواجه هستند و تنها درشرایطی احساس ارزشمندی می‌کنند که به دیگران محبت کنند به‌همین دلیل آن‌ها جذب رابطه با افرادی می‌شوند که دارای مشکل بوده و این افراد با تلاش برای کمک و رفع مشکلات طرف مقابل خود را لایق توجه و محبت دانسته و احساس ارزشمندی کنند. این افراد بر اساس تجربیات کودکی خود باورد دارند که تنها در صورت ایثار بیش از حد لایق محبت سایرین هستند. دیگران بشوند.

تفاوت میان گذشت و طرحواره ایثار

به گزارش جامعه ۲۴ توجه به این مساله بسیار مهم است که هر کسی که به دیگران خدمت کرده و حتی در مواردی ایثار می‌کند لزوما دارای تله ایثارگری است. فردی که به این تله مبتلاست برخلاف افراد ایثارگر، انتظار محبت متقابل داشته و روی این موضوع حساس است و حتی از رفتار‌های دیگران آزرده خاطر می‌شود. طرحواره ایثار دارد، در برابر واکنش‌های دیگران حساس است و از رفتار‌های آن‌ها می‌رنجد.

افراد درگیر با تله ایثار همچنین فداکاری را به دلیل اجبار روانی و برای پرهیز از احساس گناه و عذاب وجدان انجام می‌دهند. این درحالی است که افراد فاقد تله ایثار که اتفاقا به دیگران خدمت هم می‌کنند توان نه گفتن در شرایط ضروری را دارند و برای برآورده کردن نیاز‌های دیگران اجباری احساس نمی‌کنند. این افراد با انتخاب خود دست به فداکاری می‌زنند و در صورت لزوم خواسته دیگران را رد می‌کنند بدون آنکه احساس گناه کنند.

علل ایجاد طرحواره ایثار

همان طور که گفته شد ریشه این طرحواره را باید در دوران کودکی دانست، در ادامه به این موضوع می‌پردازیم که در کودکی این افراد چه مواردی باعث شکل‌گیری تله ایثار شده است.

انتظارات بیش از حد والدین از کودک مانند اینکه دختر باید کار‌های خانه را انجام دهد یا باید به دیگران کمک کنی تا بچه خوبی باشی.

والدین و اطرافیان زمانی به کودک توجه کرده‌اند که نیاز دیگران برطرف شده است. یادتان باشد که کودکان به شدت تحت تاثیر تشویق و تحسین دیگران قرار می‌گیرد، بنابراین این امکان وجود دارد که اگر کودکی به دلیل علائق کودکان به سایرین محبت کرده و تشویق شود این رفتار را تا حد گرفتار شدن در تله ایثار ادامه دهد.

بی‌توجهی والدین به نیاز‌های کودک و نیز نقش والدگونه پیدا کردن کودک به هر دلیل، می‌تواند باعث ابتلا به تله ایثار در بزرگسالی شود.

راه های درمان تله ایثارگری

مهم‌ترین روش‌های درمانی تله ایثار شامل این موارد است:
- روان‌درمانی و کمک گرفتن از روان‌درمانگران
- پرهیز از روابط و موقعیت‌هایی که تله ایثار را تقویت می‌کنند
- صحبت و درد دل با افراد مطمئن
- تقویت مهارت «نه گفتن»
- تقویت عزت نفس در فرد مبتلا