طرحواره اطاعت چیست و چگونه از آن رهایی یابیم؟

جامعه ۲۴- تله اطاعت یکی از الگو‌های ناسازگار اولیه در روان‌شناسی طرحواره‌ای است که تأثیرات قابل توجهی بر زندگی افراد دارد. این تله روانی باعث می‌شود فرد احساس کند برای کسب تأیید دیگران و جلوگیری از تنبیه یا طرد شدن، باید همیشه مطابق خواسته‌های دیگران رفتار کند. همچنین تله اطاعت می‌تواند تأثیرات منفی گسترده‌ای بر زندگی فرد داشته باشد، اما با آگاهی، تمرین و تقویت مهارت‌های ارتباطی، می‌توان از آن رهایی یافت. فردی که یاد می‌گیرد برای خواسته‌های خود ارزش قائل شود، نه تنها از سلامت روانی بهتری برخوردار خواهد شد، بلکه روابط سالم‌تر و رضایت‌بخش‌تری نیز تجربه خواهد کرد.

در واقع تله اطاعت به معنای گرایش فرد به پیروی بی‌چون‌وچرا از دیگران، حتی به قیمت نادیده گرفتن نیاز‌ها و خواسته‌های شخصی خود است. اینکه ارجحیت بیشتری برای خواسته‌های دیگران قائل باشد. این طرحواره اغلب در دوران کودکی شکل می‌گیرد، زمانی که والدین یا دیگر مراقبان، کودک را مجبور به تبعیت از قوانین سخت‌گیرانه می‌کنند یا در صورت نافرمانی، او را با تنبیه یا محرومیت از محبت روبه‌رو می‌کنند.

افراد گرفتار در این تله معمولاً احساس می‌کنند که هیچ حقی برای مخالفت ندارند و اگر بخواهند نظر خود را بیان کنند، دچار اضطراب یا احساس گناه می‌شوند. این مسئله در درازمدت می‌تواند به افسردگی، اضطراب، نداشتن اعتمادبه‌نفس و حتی روابط ناسالم منجر شود.

علل شکل‌گیری طرحواره اطاعت

تله اطاعت معمولاً در نتیجه تعاملات ناسالم در دوران کودکی ایجاد می‌شود. شاید مهم‌ترین عامل مؤثر در شکل‌گیری طرحواره اطاعت در افراد والدین مستبد و سخت‌گیر باشد. کودکانی که در خانواده‌هایی بزرگ می‌شوند که در آن والدین به شدت کنترل‌گر و سخت‌گیر هستند، بیشتر در معرض این تله قرار دارند. این والدین معمولاً به کودکان خود اجازه انتخاب نمی‌دهند و هرگونه مخالفت را با تنبیه پاسخ می‌دهند. از طرفی برخی والدین از احساس گناه برای کنترل کودکان خود استفاده می‌کنند. مثلاً به کودک می‌گویند «اگر این کار را انجام ندهی، یعنی من را دوست نداری.» این نوع جملات باعث می‌شود کودک یاد بگیرد که برای حفظ محبت والدین، باید از خواسته‌های خود چشم‌پوشی کند.

بیشتر بخوانید: احساس طرد شدن در خودشیفته‌ها بیشتر است

گاهی اوقات ترس از طرد شدن نیز می‌تواند باعث ایجاد این طرحواره شود. برخی کودکان در محیط‌هایی رشد می‌کنند که ابراز نظر یا بیان نیازهایشان با واکنش‌های شدید منفی مانند قهر یا محرومیت از محبت مواجه می‌شود. در نتیجه، یاد می‌گیرند که برای پذیرفته شدن، باید همیشه مطیع باشند.

تله اطاعت همچنین می‌تواند دلایل فرهنگ و محیط اجتماعی نیز داشته باشد. برخی جوامع و فرهنگ‌ها، ارزش زیادی برای اطاعت و فرمانبرداری قائل هستند و هرگونه سرپیچی را به عنوان نشانه‌ای از بی‌احترامی یا ضعف در تربیت در نظر می‌گیرند. این فشار اجتماعی می‌تواند باعث تقویت تله اطاعت شود.

نشانه‌های طرحواره اطاعت

افرادی که در دام این تله گرفتار هستند، معمولاً دارای ویژگی‌های زیر می‌باشند:

احساس نیاز شدید به راضی نگه داشتن دیگران، حتی به قیمت ناراحتی خود

انواع قرص‌های یوروویتال را با تخفیف یوژه سفارش دهید

ترس از ابراز مخالفت و بیان نظرات شخصی

احساس گناه یا شرم پس از نه گفتن

وابستگی شدید به تأیید دیگران

ناتوانی در تصمیم‌گیری مستقل

احساس بی‌ارزش بودن و نادیده گرفتن نیاز‌های خود

قرار گرفتن در روابط سوءاستفاده‌گرانه

پیامد‌های منفی تله اطاعت چیست؟

تله اطاعت می‌تواند تأثیرات منفی عمیقی بر زندگی فرد بگذارد. مثلاً، چون فرد همیشه در تلاش است تا دیگران را راضی نگه دارد، به مرور دچار استرس و اضطراب مزمن می‌شود. گاهاً این افراد معمولاً در روابطی قرار می‌گیرند که در آنها مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند، زیرا نمی‌توانند به درستی از خود دفاع کنند. از سویی فردی که همیشه مطابق نظر دیگران رفتار می‌کند، به تدریج ارتباط خود را با خواسته‌های واقعی‌اش از دست می‌دهد. از سوی دیگر این افراد خود را کم‌ارزش می‌بینند و تصور می‌کنند که نیاز‌های آنها در مقایسه با دیگران اهمیتی ندارد.

طرحواره اطاعت چیست و چگونه از آن رهایی یابیم؟

خوشبختانه، تله اطاعت قابل درمان است و با تمرین و خودآگاهی می‌توان از آن رهایی یافت. نخستین گام برای درمان، آگاهی از وجود این تله در زندگی خود است. فرد باید بررسی کند که در چه موقعیت‌هایی به اجبار از دیگران اطاعت می‌کند و چگونه این مسئله بر احساسات و روابط او تأثیر می‌گذارد.

یادگیری نحوه بیان نظرات و خواسته‌های شخصی به شیوه‌ای قاطعانه، اما محترمانه، نقش مهمی در رهایی از این تله دارد. استفاده از جملات «من احساس می‌کنم...» یا «من نیاز دارم...» می‌تواند به فرد کمک کند تا بدون احساس گناه نیاز‌های خود را بیان کند. همچنین یکی از چالش‌های اصلی افراد گرفتار در تله اطاعت، ناتوانی در نه گفتن است. تمرین کردن این مهارت در موقعیت‌های کوچک می‌تواند به فرد کمک کند تا در موقعیت‌های مهم‌تر نیز از حقوق خود دفاع کند.

فرد باید روی شناخت ارزش‌های شخصی خود کار کند و یاد بگیرد که خواسته‌ها و نیازهایش به اندازه دیگران مهم هستند. نوشتن احساسات و تجربیات در یک دفتر خاطرات می‌تواند در این مسیر کمک‌کننده باشد.

احساس گناه پس از ابراز نظر یا مخالفت با دیگران، یکی از موانع اصلی رهایی از این تله است. فرد باید به خود یادآوری کند که مخالفت کردن به معنای بی‌احترامی نیست، بلکه نشانه‌ای از احترام به خود است. ضمناً در برخی موارد، کمک گرفتن از یک متخصص روان‌شناسی می‌تواند ضروری باشد. درمان شناختی-رفتاری (CBT) و درمان مبتنی بر طرحواره می‌توانند ابزار‌های موثری برای تغییر الگو‌های ناسالم باشند.