مصرف مکمل‌ها: واقعیت‌ها، باور‌های غلط و نکات مهم پزشکی

جامعه ۲۴- در سال‌های اخیر، مصرف مکمل‌های غذایی در میان مردم به خصوص جوانان و میانسالان به طرز قابل توجهی افزایش یافته است. تبلیغات گسترده در فضای مجازی، توصیه‌های غیرعلمی و باور‌های نادرست باعث شده تا بسیاری از افراد بدون مشورت پزشک و بدون شناخت دقیق از نیاز‌های بدنشان، اقدام به مصرف مکمل‌ها کنند.

این روند نگرانی‌های زیادی درباره پیامد‌های سلامت مصرف خودسرانه مکمل‌ها به وجود آورده است. در این گزارش، با بررسی دقیق آمار، باور‌های غلط رایج، عوارض احتمالی، و نحوه صحیح مصرف مکمل‌ها، سعی شده است تصویری جامع و علمی از این موضوع ارائه شود.

مرسوم شدن مصرف مکمل‌ها در جامعه

مطالعات متعددی نشان داده‌اند که مصرف مکمل‌ها در ایران روند صعودی دارد. بر اساس تحقیقاتی که در سال‌های اخیر انجام شده است، بیش از ۶۶ درصد افراد حداقل یک بار در سال گذشته از مکمل‌ها یا محصولات گیاهی استفاده کرده‌اند. همچنین در یک مطالعه در کرمانشاه، نزدیک به ۷۰ درصد افراد برای پیشگیری یا درمان بیماری‌هایی مانند COVID-۱۹ از مکمل‌های ویتامینی بهره برده‌اند.

این افزایش مصرف مکمل‌ها تحت تأثیر عوامل مختلفی است، از جمله:

* نگرانی مردم درباره حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها

* تبلیغات فراوان در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی با ادعا‌های اغراق‌آمیز

* دسترسی آسان به مکمل‌ها از طریق داروخانه‌ها و فروشگاه‌های آنلاین

* تمایل به بهبود عملکرد ورزشی و افزایش زیبایی ظاهری

باور‌های غلط رایج درباره مکمل‌ها

باور‌های نادرست نقش پررنگی در مصرف نادرست مکمل‌ها دارند. برخی از این باور‌ها عبارت‌اند از:

* همه باید یک مکمل خاص مصرف کنند، بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی

* مکمل‌ها جایگزین تغذیه سالم هستند

* مکمل‌های گیاهی کاملاً بدون عارضه و بی‌خطرند

* مصرف بالاتر مکمل‌ها بهتر است و عوارضی ندارد

این باور‌ها منجر به مصرف خودسرانه و بی‌رویه مکمل‌ها می‌شوند که می‌تواند به سلامت فرد آسیب برساند.

عوارض مصرف خودسرانه مکمل‌ها

مصرف مکمل‌ها بدون نظر پزشک می‌تواند عوارض متعددی به همراه داشته باشد، از جمله:

* تداخل دارویی: بسیاری از مکمل‌ها می‌توانند با دارو‌های دیگر تداخل داشته باشند و اثرات آنها را تغییر دهند یا عوارض جانبی ایجاد کنند.

* مسمومیت: مصرف بیش از حد ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند به آسیب‌های جدی مانند مسمومیت کبدی، کلیوی یا مشکلات عصبی منجر شود.

* پنهان شدن علائم بیماری: مصرف مکمل‌ها بدون تشخیص دقیق ممکن است علائم بیماری را مخفی کند و درمان به موقع را به تأخیر بیندازد.

به عنوان مثال، مصرف بیش از حد ویتامین A می‌تواند باعث سردرد، تهوع، و در موارد شدید آسیب کبدی شود.

راهنمایی برای مصرف مکمل‌ها: چه کسانی، چه مکملی؟

مصرف مکمل‌ها باید بر اساس نیاز‌های فردی و تشخیص پزشک انجام شود. به طور کلی:

* زنان باردار نیاز به مصرف فولیک اسید و آهن دارند تا از نقص‌های مادرزادی جلوگیری کنند.

* افراد مسن ممکن است نیازمند مکمل‌های کلسیم و ویتامین D برای پیشگیری از پوکی استخوان باشند.

* بیماران با کم‌خونی نیاز به مکمل‌های آهن دارند.

مصرف هر مکمل باید پس از انجام آزمایش‌های لازم و تحت نظر پزشک باشد.

بیشتر بخوانید: منیزیم را چه زمانی بخوریم تا خواب بهتری داشته باشیم؟

مکمل‌های گیاهی: آیا کاملاً بی‌خطر هستند؟

مکمل‌های گیاهی که معمولاً به عنوان طبیعی و بی‌خطر شناخته می‌شوند، می‌توانند عوارض جانبی و تداخل دارویی داشته باشند. برای مثال:

* گیاهانی مانند سیر و زنجبیل می‌توانند با دارو‌های ضدانعقاد تداخل کنند و ریسک خونریزی را افزایش دهند.

* مصرف برخی گیاهان ممکن است باعث واکنش‌های آلرژیک در برخی افراد شود.

بنابراین، مصرف مکمل‌های گیاهی نیز باید با دقت و تحت نظر پزشک انجام شود.

تفاوت‌های جنسیتی در مصرف مکمل‌ها

نیاز‌های تغذیه‌ای زنان و مردان متفاوت است و باید در تجویز مکمل‌ها مد نظر قرار گیرد. برای مثال:

* زنان باردار و یائسه نیاز به مکمل‌های خاصی مانند فولیک اسید، آهن و کلسیم دارند.

* مردان ممکن است بیشتر به مکمل‌های روی و ویتامین B۱۲ نیازمند باشند.

تجویز مکمل‌ها باید بر اساس ارزیابی دقیق و شخصی‌سازی شده انجام شود.

نگاه نوین پزشکی: درمان و مکمل‌های شخص محور

پزشکی مدرن به سمت تجویز‌های شخص محور حرکت کرده است که در آن نیاز‌ها و شرایط هر فرد به صورت جداگانه بررسی و مکمل‌ها بر اساس آنها تجویز می‌شوند. این رویکرد باعث افزایش اثربخشی درمان و کاهش عوارض مصرف غیرضروری مکمل‌ها می‌شود. به جای اینکه به همه افراد یک گروه سنی یک مکمل خاص توصیه شود، پزشک با بررسی آزمایش‌ها و شرایط فرد، مکمل مناسب و دوز دقیق را تعیین می‌کند.

مکمل‌ها و تغذیه روزانه: چه مکمل‌هایی واقعاً لازم است؟

بیشتر ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن از طریق یک رژیم غذایی متعادل تأمین می‌شوند. مواد غذایی مثل میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، لبنیات و پروتئین‌ها منابع اصلی این مواد هستند. مکمل‌ها زمانی ضرورت می‌یابند که کمبود مشخص شده باشد یا شرایط خاصی مثل بارداری یا بیماری وجود داشته باشد.

مصرف خودسرانه مکمل‌ها می‌تواند باعث تجمع بیش از حد برخی مواد و بروز مسمومیت شود. بنابراین، بهترین روش، تأمین نیاز‌ها از طریق تغذیه سالم و در صورت نیاز، استفاده از مکمل‌ها تحت نظر پزشک است.

توصیه‌های مهم برای مصرف مکمل‌ها

* همیشه قبل از شروع مکمل، با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.

* آزمایش‌های لازم برای تشخیص کمبود مواد مغذی را انجام دهید.

* مکمل‌ها را از منابع معتبر تهیه کنید.

* دوز توصیه شده را رعایت کنید و از مصرف بیش از حد خودداری نمایید.

* در صورت مصرف دارو، در مورد تداخل احتمالی با پزشک صحبت کنید.

* حتی مکمل‌های گیاهی را با احتیاط و تحت نظر مصرف کنید.

مصرف مکمل‌ها می‌تواند در شرایط خاص به بهبود سلامت کمک کند، اما مصرف خودسرانه و بدون مشورت، خطرات جدی به دنبال دارد. باور‌های غلط در مورد مکمل‌ها، از جمله اینکه همه افراد باید یک مکمل خاص مصرف کنند یا مکمل‌های گیاهی کاملاً بی‌خطرند، می‌تواند سلامت افراد را به مخاطره اندازد.

پزشکی شخص محور و توجه به نیاز‌های فردی، بهترین راهکار برای تجویز مکمل‌ها است. در نهایت، تغذیه سالم و متنوع بهترین منبع تأمین ویتامین‌ها و مواد معدنی است و مکمل‌ها باید تنها در صورت نیاز و تحت نظر متخصص مصرف شوند.

منابع علمی مورد استفاده در گزارش:

1-  BMC Complementary Medicine and Therapies - Prevalence of dietary supplement use

https://bmccomplementmedtherapies.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12906-021-03281-7

2- . Wiley Online Library - Self-medication during COVID19

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/nop2.1653

3- National Institutes of Health (NIH) - Dietary Supplements

https://ods.od.nih.gov/factsheets/DietarySupplements-Consumer/

4-  Mayo Clinic - Vitamin and Mineral Supplements: Do You Need Them?

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/dry-eyes/expert-answers/artificial-tears/faq-20058422

5-  Harvard T.H. Chan School of Public Health - The Nutrition Source

https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/vitamins/