ترویج روانشناسی زرد و افزایش روانشناسنماها در جامعه به جایی رسیده است که سازمان نظام روانشناسی هم نسبت به این موضوع و مخاطرات ناشی از آن واکنش نشان داد. اما تفاوت روانشناس با روانشناس نماها چیست؟
جامعه ۲۴، شادی مکی: این روز‌ها به مدد فضای مجازی و وسعت و توسعه روزافزون آن که به شکل چشم‌گیری این فضا را از هر نوع نظارت و نظام‌مند کردن اصولی دور نگه می‌دارد افرادی فعالیت خود را در این فضا آغاز و گسترش داده‌اند که با رفتارها، کلام یا اقدامات خود می‌توانند ضربات جبران‌ناپذیری به جامعه وارد کنند. یکی از این گروه‌ها روانشناسنماها هستند افرادی که با توصیه‌ها و مشاوره‌های غیراصولی و غیرعلمی خود باعث گسیختگی روابط اجتماعی و تعاملات میان افراد و حتی خانواده‌ها می‌شوند.
چنین افرادی معمولا نه سواد کافی برای مشاوره دادن دارند و نه انگیزه‌ای به جز کسب درآمد صرف. اما نکته آن است که فضای مجازی امکان تحقیق درباره صحت و سقم گفتار این افراد و شناخت کافی از میزان سواد و علم آن‌ها را گرفته است. این افراد با ارائه آنچه که به آن روانشناسی زرد گفته می‌شود مهم‌ترین مسائل روانشناختی مبتلابه جامعه، خانواده و افراد را با سطحی‌ترین علل تفسیر کرده و کارکرد روانشناسی و خدمات آن را به گفتگو‌های خودمانی و توصیه‌های بی‌پایه و اساس و شاید برمبنای تجارب شخصی دوست و آشنا تقلیل می‌دهند.
شرایط به‌ویژه در دوران پاندمی کرونا به قدری حاد شده است که دکتر محمد حاتمی، رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور بالاخره وادار به واکنش شد. او با اشاره به ارائه خدمات روانشناسی و مشاوره غیر قانونی از سوی برخی افراد که خود را روانشناس می‌نامند، اما پروانه اشتغال ندارند، از انتشار اسامی روانشناسان زرد و روانشناس نماها در آینده‌ای نزدیک خبر داده بود.
او همچنین به مردم توصیه کرده بود که پیش از دریافت خدمات مشاوره و روانشناسی از روانشناس مربوطه شماره پروانه را دریافت و با جستجوی آن شماره در سایت سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور نسبت به صحت آن اطمینان حاصل کنند.
روانشناسی زرد زندگی مردم را با مخاطره مواجه می‌کند
به گزارش جامعه ۲۴ گرچه این روز‌ها بار‌ها با واژه روانشناس زرد و روانشناس‌نما برخورد کرده‌ایم، اما هنوز به صورت مشخص نمی‌دانیم این عناوین به چه افرادی اطلاق می‌شود.
دکتر محمدرضا ایمانی روانشناس و رفتارشناس در اینباره به جامعه ۲۴ می‌گوید: «متاسفانه در دوره‌های قبل هم با موضوع روانشناسی زرد و روانشناسنماها مواجه بودیم، اما نه با این شدت. با پیشرفت و گسترش فضای اجتماعی و جذابیت‌هایی که برای مخاطبان ایجاد کرد برخی از افراد به نیات مختلف مانند میل به دیده شدن یا جذب فالوور و کسب درآمد وارد این عرصه شده‌اند.»
«در دوره‌های قبل افرادی بودند که بر اساس شناخت، آگاهی و دانشی که از فضا و روحیات جامعه داشتند اقداماتی در راستای مطلوب شدن فضای جامعه می‌کردند تا افراد به یک مثبت‌نگری و باور به خود دست یابند. نمونه‌های موفقی از این افراد که صاحب نام هم هستند وجود دارند، اما این افراد به لحاظ تخصصی وارد عرصه روانشناسی نشدند بلکه از موضوعات عمومی و فرصت‌هایی که ایجاد شد اقداماتی انجام دادند که به هیچ عنوان نمی‌توان آن‌ها را در قالب روانشناسی زرد گنجاند، زیرا ارزشمند بودند و تاثیراتی مثبت بر جامعه داشتند. این افراد به هیچ عنوان وارد پروسه درمان نشدند.»
«در حوزه روانشناسی هرجایی که پدیده‌ای به صورت نادرست و غیرعلمی پدیدار شود به آن زرد می‌گوییم درواقع زرد بودن به این معنی است که آنچه می‌خوانیم یا مشاهده می‌کنیم واقعی و درست نیست و از دانش روانشناسی و علم آن برنخاسته است. روانشناسی علمی است مبتنی بر تجارب و تحقیقات بسیار زیاد، این علم ریشه‌ای عمیق مبتنی بر نظریات دانشمندانی دارد که طی ادوار مختلف در زندگی مردم تاثیرگذار بوده‌اند و به جنبه‌های پیشگیرانه آن توجه بسیار شده است. دانشمندانی روانشناسی را ایجاد کرده‌اند که مکاتب و تئوری‌های مختلفی داشته و در زندگی مردم تاثیرگذار بوده‌اند این افراد بر جنبه‌های درمانی و پیشگیرانه توجه بسیاری کرده‌اند؛ لذا این دانشمندان روانشناس جایگاهی وزین در جامعه جهانی داشته‌اند. به تدریج این علم در کشور ما هم پدیدار شد و ما روانشناسان مبرزی داریم که به لحاظ تخصصی وارد این حوزه شده و از جنبه‌های درمانی آن آگاهی کامل دارند.»
«برخی حوزه‌های روانشناسی قابلیت تعمیم‌بخشی و عمومیت دادن را دارند، اما بسیاری از ابعاد این رشته چنین قابلیتی ندارند. تفاوت روانشناسی علمی با روانشناسی زرد این است که وقتی روانشناس به لحاظ کلینیکال مشغول درمان مراجع است او را از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داده و با او صحبت و گفتگو می‌کند و مسائل را یادداشت می‌کند در واقع مانند یک پزشک بیمار را مورد بررسی قرار داده و برای هر فردی نسخه خاص خود را در نظر می‌گیرد و تلاش می‌کند که بیمار را از مشکلات ذهنی و رفتار برهاند. هدف روانشناسی بهسازی و سلامت روان جامعه و افراد است.»
سخنان روانشناسان زرد فاقد پایه علمی است
«افرادی که در حوزه روانشناسی زرد فعالیت می‌کنند سخنانی می‌گویند که فاقد پایه علمی بوده و تاثیرات نامطلوبی بر سبک زندگی مردم می‌گذارد. به لحاظ فراگیری و فضایی که در اختیار این افراد قرار گرفته همچنین حمایت‌های مالی که می‌شوند بلندگو‌هایی در دستشان قرار گرفته است. سخنان این افراد برای مردم جذاب بوده و مثلا در اینستاگرام آن را استوری کرده و از آن استفاده می‌کنند که این موارد به غلط باور‌های آن‌ها را تحت تاثیر قرار داده و حتی بسیاری از خانواده‌ها را دچار تنش و مشکلات جدی می‌کند. آنچه که ما درباره افسردگی یا روابط زناشویی، روابط والدین و فرزند می‌گوییم بنیه و جایگاه علمی دارد. بسیاری از اساتید و افراد خوش‌نام حوزه روانشناسی در کشور وارد این حوزه‌ها نمی‌شوند و گاهی حتی همایش‌ها و جلسات سخنرانی برگزار نمی‌کنند بلکه به فعالیت و تالیفات علمی و مراجعان خود می‌پردازند و به سلامت جامعه به صورت عمیق توجه می‌کنند.»
«در روانشناسی مسائل مختلفی وجود دارد و اگر ما به نادرست مسائلی را بیان کنیم باعث تنش‌های روحی و روانی برای افراد و جامعه و بروز مشکلات فراوان در جامعه شده و حتی از حل مشکلات جلوگیری می‌کند. روانشناسی قاعده و قالبی دارد و به همین دلیل هم تنها اساتیدی که وارد این حوزه می‌شوند می‌توانند به صورت علمی وارد موضوعات مبتلابه جامعه شوند، اما جنبه‌های کلینیکال و تمرکز بر درمان بیماری باعث شده که این دانشمندان وارد چنین عرصه‌ای نشده و به مسئولیت‌های تخصصی خود بپردازند.»
«از سوی دیگر طی دهه‌های اخیر کتاب‌های بسیاری منتشر شده و به فروش رسیده که فاقد بنیه علمی هستند و تنها به دلیل جذابیت‌های گفتاری و مطالعات پراکنده‌ای که ممکن است افراد داشته باشند این موضوعات را بیان می‌کنند مثلا چگونه افرادی موفق باشید یا چگونه ثروتمند شوید. این موضوعات افراد را از مسیر زندگی‌شان دور می‌کند. ما در روانشناسی به صورت کاملا تخصصی و مسئولانه با یک فرد بر اساس خصوصیات و ویژگی‌های خاص او صحبت کرده و او را بررسی و تحلیل می‌کنیم. راه زندگی هر فردی با فرد دیگر کاملا فرق می‌کند، خانواده‌ها موضوعات متفاوتی دارند. الگو‌های رفتاری و شخصی متفاوت هستند و نمی‌توان همگان را به یک شکل دید. ایرادی که وجود دارد آن است که این افراد با استفاده از فضای مجازی و رسانه‌ای که در دست دارند تریبون را در دست گرفته و تاثیرگذاری زیادی را ایجاد کرده‌اند.»
«این نکته را مورد توجه قرار دهیم که هر کسی می‌تواند براساس تجارب خود کتاب بنویسد یا کار کند، اما باید به مرجع و رفرنس او هم نگاه کنیم. مثلا سازمان نظام مهندسی، سازمان نظام پزشکی و سازمان نظام روانشناسی مراجعی هستند برای اینکه مشخص شوند فردی صلاحیت علمی در این حوزه‌ها را دارد یا خیر. به همین دلیل است که فارغ‌التحصیلان دو پایه تحصیلی لیسانس و فوق لیسانس یا فوق لیسانس و دکتری در صورتی‌که از سوی سازمان نظام روانشناسی بررسی و صلاحیت آنه‌ها تایید شود در نهایت مجوز فعالیت در این عرصه را از سوی سازمان مذکور می‌گیرند چرا که این دانش باید عمیقا تحصیل شده و بر پایه‌های درست باشد. در واقع علاوه بر دانش پایه باید تحقیقات علمی و مطالعات زیادی انجام دهند تا حرفی برای گفتن و اقدام داشته باشند.»
بیشتر بخوانید: چرا اخبار مرتبط با خشونت افزایش یافته است؟/ روانشناسنماها و روانشناسان زرد آفت امروز جامعه
با مراجعه به روانشناسنماها امکان پیگیری قانونی را از خود می‌گیرید
«افرادی که مطالعاتی در این حوزه ندارند و مکاتب را نمی‌شناسند و به لحاظ بالینی مواردی را مورد بررسی قرار نداده و اساتید حوزه بر آن‌ها نظارت نکرده‌اند بسیار متفاوت هستند از افرادی که تخصص دارند. افراد اگر به افراد متخصص مراجعه کرده و متخصص دچار اشتباه شود می‌توانند به نظام روانشناسی شکایت کنند، اما درباره ارجاع و پذیرش سخنان روانشناسنماها چنین امکانی وجود ندارد. متاسفانه امروزه روانشناس‌نما‌هایی وارد حوزه شده‌اند که آسیب‌های جبران‌ناپذیری به حیثیت اجتماعی و حیثیت سازمان نظام روانشناسی وارد کرده‌اند. این افراد چه به لحاظ اخاذی مالی و چه به لحاظ رفتار‌های ناشایست انسانی که بروز داده‌اند مخاطراتی برای جامعه ایجاد کرده‌اند.»
چگونه روانشناسنماها را شناسایی کنیم؟
«برای کاهش این مخاطرات باید با این پیج‌ها و افراد برخورد قانونی صورت گیرد، زیرا مردم به افرادی که خود را روانشناس می‌نامند اعتماد کرده و گمان می‌کنند تجویزات و سخنان آنان درست است، اما بعد از عمل به سخنان این افراد با مشکلات عدیده مواجه می‌شوند. هر فردی که به روانشناس مراجعه می‌کند با چند تکنیک می‌تواند متوجه بشود که آیا این فرد زمینه و بنیه علمی کافی دارد یا خیر. به عنوان مثال می‌تواند این موضوع را بررسی کند که این فرد از کدام نظریه در کار درمان و مشاوره خود تبعیت می‌کند؟ بعضی از افراد یک سری مطالبی را حفظ کرده یا جزواتی را تهیه و مطالعه کرده‌اند و از همین مطالب بهره‌برداری می‌کنند، لذا به راحتی می‌توان تشخیص داد که آیا این افراد متخصص هستند یا خیر. از سوی دیگر با مراجعه به سازمان نظام روانشناسی است که کمک می‌کند که این افراد شناخته شوند و این موضوع بررسی شود که این افراد فارغ‌التحصیل کدام دانشگاه بوده و چه سوابق علمی دارند. به این صورت می‌توان از مورد تعرض عاطفی قرار گرفتن افراد توسط روانشناسنماها جلوگیری کرد.»
«امروز وقتی به روانشناس مراجعه می‌کنیم به‌ویژه در حوزه خانواده، خصوصی‌ترین مسائل زندگی خود را با وی درمیان می‌گذاریم. اگر این فرد قابل اعتماد و اهل نباشد این موضوع می‌تواند مخاطرات بسیاری را برای مراجعه کننده حتی در مسائل خانوادگی ایجاد کرده و می‌تواند خانواده‌ای را دچار گسست و بحران کند. ما در روانشناسی به دنبال ریشه‌یابی و حل مشکلات هستیم، اما افرادی که به روانشناسنماها و روانشناسی زرد روی می‌آورند ممکن است تحت تاثیر تفکر آن‌ها کارشان به طلاق و جدایی برسد. درحالی‌که بعد‌ها ممکن است متوجه شوند که می‌توانستند به راحتی مشکلات خود را حل کنند.»
«متاسفانه روانشناسنماها در حوزه‌های عمومی زندگی و حوزه‌هایی که تاکید بسیاری بر جنبه‌های فمینیسم شده است به شدت فعالیت می‌کنند و جذابیتی که در این حوزه‌ها ایجاد شده باعث شده که بسیاری از زنان و مردان جوان به موفقیت، ازدواج و جنبه‌های فیزیولوژی خود فکر نکنند، این درحالی است که به تاخیر انداختن زندگی و جنبه‌های رشد و پیشرفت یا به تاخیر انداختن پذیرش مسئولیت پدر یا مادر بودن مسائلی است که دامن جامعه ما را گرفته است و ما به صورت ناآگاهانه رشد و سلامت جامعه را به خطر می‌اندازیم. توصیه می‌کنم که مردم در خصوص این موضوعات نگاهی نقادانه داشته باشند و درباره آن بپرسند این مساله باعث می‌شود که در معرض خطر قرار نگیرند. با هر فردی نمی‌توان مشورت کرد. ما در مباحث روانشناسی می‌گوییم درخصوص مسائل درون خانواده حتی با والدین خود وارد صحبت نشوید تا حریم خانواده دچار آسیب نشود چه برسد با فردی مشورت کنند که صلاحیت و اهلیت علمی ندارد.»