افراد بی‌خانمان و آسیب‌دیده، معتادان متجاهر، زباله‌گردها، مجهول‌الهویه و ... به دلیل شرایط‌شان امکان رعایت بهداشت و مسائل خود مراقبتی به طور کامل را ندارند و همین امر آنها را در معرض کرونا قرار داده و موجب انتقال آن در بین شهروندان و حتی افرادی که در گرمخانهها و مراکز نگهداری فعالیت می‌کنند، می‌شوند.
جامعه ۲۴ - بهمن‌ماه سال گذشته بود که مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران در نامه‌ای به علیرضا زالی خواستار واکسیناسیون کارتن‌خواب‌ها و افراد بی‌سرپناه در برابر کرونا شد. از آن زمان تا امروز بیش از سه ماه می‌گذرد و نه تنها سهمیه‌ای برای این افراد در نظر گرفته نشد که حتی به یک جمعیت فراموش شده در واکسیناسیون کرونا تبدیل شدند.
به گفته مالک حسینی مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران بسیاری از کارتن خواب‌ها و افراد بی‌خانمان فاقد اسناد هویتی بوده و همین مسأله امکان واکسیناسیون آنها را سخت کرده است، حسینی در این رابطه اظهار کرد: «حدود ۹۰ درصد مراجعه کنندگان به گرمخانهها اسناد هویتی ندارند و بدون ارائه مدارک هویتی نیز امکان دریافت واکسن وجود ندارد.»
مجهول‌الهویه‌های بهزیستی
این موضوع در مورد افراد تحت مراقبت در مراکز نگهداری سازمان بهزیستی به ویژه سالمندانی که اکنون نوبت واکسیناسیون آنها است وجود دارد. عمده این افراد سالخورده کسانی هستند که به دلیل بیماری مانند آلزایمر در شهر‌ها سرگردان شده و نهایتا با حکم دادگاه توسط نیروی انتظامی به مراکز بهزیستی سپرده می‌شوند. مصطفی سراج سخنگوی ستاد کرونا سازمان بهزیستی در این رابطه، گفت: «مجهول‌الهویه‌ها حدود یک‌سوم افراد تحت مراقبت را در این مراکز تشکیل می‌دهند. این افراد خانواده و برگه شناسایی نداشته و با احکام قضایی، نیروی انتظامی و... به ما معرفی می‌شوند. روزانه افراد مختلفی از این گروه به مراکز ما معرفی شده و بهزیستی هیچگونه سوابق پزشکی از آنها ندارد. این افراد مجهول‌الهویه که امکان دارد دارای اختلال شدید روانی هم باشند پذیرش آنها به صورت بالقوه در شرایط شیوع کرونا علی‌رغم رعایت شدید پروتکل‌های بهداشتی یک خطر برای دیگر افراد مقیم مراکز محسوب می‌شوند و با توجه به اینکه این افراد مجهول‌الهویه هر روز به مراکز مراقبتی معرفی می‌شوند و به دلیل تماس پرسنل با آنها، امکان دارد که این همکاران در معرض ابتلا قرار بگیرند.»
بیشتر بخوانید: زمان واکسیناسیون افراد بالای ۶۵ سال مشخص شد/ فیلم
مدیرکل دفتر امور مراکز توانبخشی و مراقبتی سازمان بهزیستی ادامه داد: «برخی از دانشگاه‌ها می‌گویند که، چون افراد مجهول‌الهویه کد ملی ندارند به آنها واکسن نمی‌زنیم، در حالیکه در دستورالعمل وزارت بهداشت قید شده دانشگاه‌ها موظف هستند بر اساس شناسه و کدی که سازمان بهزیستی ارائه می‌دهد به این افراد نیز واکسن تزریق کنند. حل این موضوع با تذکرات وزارت بهداشت و رایزنی با دانشگاه‌ها حدود یک ماه به طول انجامید در حالیکه شرایط ما در حال حاضر شرایط جنگی و خاص است و نباید فرایند واکسیناسیون زمان‌بر شود. در این شرایط ما نمی‌توانیم برای این افراد از ثبت احوال شماره ملی اخذ کنیم، اما وقتی فردی مجهول‌الهویه معرفی می‌شود تحت هر شرایطی بهزیستی موظف به پذیرش آنها است.»
افراد مجهول الهویه به چند دسته تقسیم می‌شوند، عده‌ای که خانواده ندارند و در سطح شهر رها شده‌اند. تعداد قابل توجهی هم سرپرست دارند که با حکم قضایی به مراکز بهزیستی سپرده می‌شوند و برخی دیگربدون سرپرست مؤثر هستند که ۹۹ درصد از این افراد بیش از ۵۰ سال سن دارند و اغلب دچار بیماری یا اختلالات روانی هستند. به گفته وحید قبادی دانا رئیس سازمان بهزیستی کشور حدود ۱۴هزار معلولی که در مراکز شبانه روزی نگهداری می‌شوند، مجهول‌الهویه هستند و، چون متولی برای نگهداری ندارند نیاز به حمایت دارند. اگر به آمار مورد اشاره قبادی دانا امار تعداد افراد بی‌خانمان حاضر در گرمخانهها را افزود مسلما این تعداد افزایش پیدا می‌کند.
راهکار بیمه سلامت
مشکلات افراد مجهول الهویه در موضوع واکسیناسیون خلاصه نمی‌شود، این موضوع پیش از این در موضوع درمان و پوشش بیمه‌ای وجود داشت، اما با تعامل سازمان بیمه سلامت و سازمان بهزیستی راهکاری در این رابطه اندیشیده شد. طاهر موهبتی مدیرعامل وقت سازمان بیمه سلامت در این راستا اظهار کرد: «بیمه سلامت گروه‌های مختلفی را در کشور تحت پوشش دارد که تعداد بیمه شدگان حدود ۴۰ میلیون نفر است، اما متاسفانه به دلیل اینکه افراد مجهول الهویه فاقد اسناد هویتی هستند، به طور طبیعی صدور دفترچه بیمه سلامت برای آنها تاکنون میسر نبوده است.»
وی ادامه داد: «در برخى مواقع مراکز درمانی افراد مجهول الهویه را پذیرش نکرده و گاهی افراد مشکلاتی در پرداخت هزینه‌ها داشتند یا هزینه‌اى نمى‌پرداختند که براى دانشگاه‌هاى علوم پزشکى مشکلاتى ایجاد مى‌شد. ضمن اینکه سازمان بهزیستی نیز در برخی شرایط برای کمک به افراد مجهول الهویه اعتبار کافی نداشت، اما از مدتی قبل موضوع بیمه افراد مجهول الهویه در دستور کار قرارگرفت که شروع کار به نوزادان اختصاص پیدا کرد. سازمان بهزیستی با جدیت مشکل بیمه افراد مجهول الهویه را پیگیری می‌کند. پس از بررسی مسئله مشخص شد که در گروه‌های سنی متفاوت مشکل بیمه افراد مجهول الهویه وجود دارد، بنابراین فرمول و نظامی طراحی شد که براساس آن بتوان افراد مجهول الهویه را بدون صدور دفترچه بیمه و با استفاده از یک معرفی‌نامه از سازمان بهزیستی به بیمارستان و مراکز درمانی ارجاع داد. مقرر شد هر شخصى که از طرف سازمان بهزیستى معرفى مى‌شود، ظرف مدت ٣ ماه بعد از اولین معرفى تعیین تکلیف شده و براى او اسناد هویتى صادر شده و سپس مانند بیمه شده عادى براى او دفترچه صادر مى‌شود.»
نباید این موضوع را از نظر دور داشت که عمده افراد بی‌خانمان فاقد هویت در مراکز بهزیستی و یا دیگر نهاد‌ها نگهداری می‌شوند با حکم قضایی و توسط نیروی انتظامی معرفی می‌شوند به همین دلیل سازمان بیمه سلامت توانست یک راهکار برای بستری این افراد در بیمارستان‌ها پیدا کند. وحید قبادی دانا رئیس سازمان بهزیستی در این راستا اظهار کرد: «این افراد به دلیل اینکه کد ملی ندارند، کد بیمه نیز به آنان تعلق نمی‌گیرد و اگر نیاز به بستری پیدا کنند، یا به دلیل هزینه‌های زیاد از خدمات مناسب بهره مند نمی‌شوند یا از حضور آنها در بیمارستان اجتناب می‌شود. با امضای تفاهم نامه بهزیستی با سازمان بیمه سلامت، تسهیلاتی برای مراکز نگهداری شبانه‌روزی و شیرخوارگاه‌ها فراهم می‌شود تا به افراد مجهول الهویه خدمات بیمارستانی ارائه شود.»
قبادی دانا بیان کرد: «بر این اساس مراکز نگهداری دارای معلولان مجهول الهویه می‌توانند با خیال آسوده‌تر، کار بستری آنان در بیمارستان را انجام دهند.
عمده افراد مجهول الهویه در مراکز شبانه روزی، نگهداری می‌شوند که اغلب آنان با حکم قاضی ارجاع داده شده‌اند. خدمات سرپایی افراد مجهول الهویه تحت پوشش بیمه نیست و امیدواریم این خدمات نیز پوشش مناسبی پیدا کند.»
به طور قطع می‌توان از این راهکار برای واکسیناسیون این افراد نیز استفاده کرد چرا که اگر این کار انجام نشود همچنان امکان انتشار بیماری در جامعه وجود دارد.
همانگونه که گفته شد بسیاری از افراد مجهول‌الهویه که در گرمخانهها یا مراکز نگهداری بهزیستی تحت مراقبت هستند به دلیل سبک زندگی متفاوت کمتر موارد بهداشتی را رعایت می‌کنند این افراد می‌توانند یکی از عوامل گسترش کرونا در میان پرسنل مراکز، مددکاران و افرادی باشند که به آنها خدمت می‌کنند. به گفته مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران نه تنها برای مددجویان دارای کهولت سن بلکه برای مددکاران و عوامل اجرایی سازمان که در معرض ارتباط مستقیم با افراد بی خانمان هستند نیز سهمیه واکسن تعیین نشده است، این در حالی است که این افراد در صف مقدم ارتباط با افراد کارتن خواب و بی‌خانمان‌هایی هستند که سبک زندگیشان اجازه خودمراقبتی و رعایت موازین بهداشتی پیشگیری از کرونا را نمی‌دهد و به همین دلیل جزء پرریسک‌ترین افراد جامعه هستند.
حسینی با تاکید بر اینکه مجموعه مددکاران و عوامل گشت‌های سطح شهر حدود ۴۰۰ نفر می‌شوند، اما با وجود پیگیری‌های فراوان هنوز واکسنی برای این ۴۰۰ نفر اختصاص داده نشده است، گفت: «به طو رکلی علاوه بر مددکاران فعال در گرمخانهها، مددکاران مراکز ماده ۱۵ و ۱۶، کمپ‌های ترک اعتیاد و مراکز نگهداری افراد کم توان نیز می‌بایست به دلیل جنس شغلشان واکسن را زودتر دریافت کنند نه اینکه در جدول اولویت‌بندی هم، اسمشان وجود نداشته باشد.»
وی با بیان اینکه چندی پیش دو گرمخانه در سطح شهر تهران درگیر کرونا شد که با قرنطینه و رعایت دستورالعمل‌های مختلف این مسئله حل شد و از انتشار بیماری جلوگیری شد، گفت: «در موج اخیر کرونا در دو گرمخانه حدود ده مددجو و بیش از ۴۰ نفر از عوامل اجرایی سازمان به کرونا مبتلا شدند که خوشبختانه به خیر گذشت.»