یکی از گروه‌های فعال در نظام سلامت که شاید کمتر از خدمات آن‌ها نامی برده می‌شود، گروه ماماها هستند که نقش حیاتی در سلامت مادر و جنین دارند. این روز‌ها بسیاری از ماماها باوجود درآمد‌های ناکافی و سختی شغل، وظایف برخی دیگر از گروه‌های بهداشتی و درمانی را هم در مراکز درمانی انجام می‌دهند.
جامعه ۲۴- نوشین زنده زبان، عضو شورای عالی نظام پزشکی هم با اشاره به همین سختی‌های شغلی در گروه مامایی، تاکید کرد: «هویت ماما در نظام سلامت کشور، خدشه دار شده است و ماما در جایگاه واقعی خود قرار ندارد.»
وی افزود: «با عنایت به دستورالعمل ترویج زایمان طبیعی سال ۱۳۹۷ که هدف آن افزایش شاخص زایمان طبیعی در برنامه ششم توسعه کشور است و با توجه به شرح وظایف ماماها و همچنین بند ۱۴ دستورالعمل ترویج زایمان طبیعی سال ۱۳۹۷ بر نقش ماما به عنوان بازوان حیاتی جهت دستیابی به این مهم تاکید شده است، اما در بسیاری از بیمارستان‌ها اهرم‌های بازدارندهای وجود دارد که باعث در حاشیه قرار دادن ماماها شده است.»
وی ادامه داد: «متاسفانه در هر دو بخش دولتی و خصوصی اگر زایمان توسط ماما انجام شود اجازه ثبت شدن نام و مهر ماما در پرونده‌ها داده نشده و در نتیجه حق قانونی آن‌ها تضییع می‌شود و یا بدتر از آن اصلا اجازه انجام زایمان به ماماها داده نمی‌شود که این خود بزرگ‌ترین ضربه را به هویت ماما وارد می‌کند.»
زنده زبان با تاکید بر اینکه باید شان و جایگاه مامایی را در نظام سلامت ارتقا دهیم، تصریح کرد: «سیستم بهداشت و درمان کشور اگر به دنبال کاهش آمار سزارین و ارتقای شاخص‌های سلامت است، باید از توانمندی و پتانسیل‌های ماماها که برای آن آموزش دیدهاند، استفاده کنند و در اولین قدم، مسئولیت انجام زایمان طبیعی را با احتساب حق و حقوق قانونیشان به آن‌ها بازگردانند.»
زنده زبان خاطرنشان کرد: «در کشور‌های پیشرفته که آمار مرگ و میر و سزارین پایین و شاخص سلامت مادر و کودک بالاست، ماما به عنوان اولین خط درمان به کار گرفته می‌شود، اما جای بسی تاسف است که در کشور ما این طور نیست.»
همچنین این عضو شورای عالی نظام پزشکی به نقش ماما در برنامه پزشک خانواده اشاره کرد و گفت: «در طرح پزشک خانواده شهری و روستایی مشکلات زیادی وجود دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره خواهد شد.
۱- تغییر نام ماما به مراقب سلامت به شدت مورد اعتراض جامعه مامایی کشور است و باعث به حاشیه رفتن هویت و نام ماما می‌شود که این مهم به مسئولان ذیربط نیز منعکس شده است. البته می‌توان اذعان داشت همکارانی که به عنوان مراقب سلامت ارائه خدمت می‌کنند، جزو کسانی هستند که ظلم زیادی در حق آن‌ها شده است.
۲- یکی دیگر از مشکلات اساسی طرح پزشک خانواده، ضربه به بخش خصوصی و تضعیف آن بوده است که متاسفانه مسئولان توجهی به آن نداشته‌اند. بخش‌های خصوصی و دولتی مکمل یکدیگرند و نمی‌توان به بهانه اجرای یک طرح، سایر بخش‌ها را زمین‌گیر کرد. بی توجهی به این مهم قطعا به نفع هیچکس نخواهد بود.
۳- ماما یک شخصیت حقوقی مستقل دارد و مانند پزشکان لازم است قرارداد مستقل داشته باشند، چون در صورت خروج پزشک از طرح به هر دلیلی، ماما نیز مجبور به ترک کار خود می‌شود. به عبارت دیگر همکاران ما امنیت شغلی ندارند و لازم است خرید خدمت به طور مستقیم از ماما‌های دارای دفتر کار انجام شود.
۴- میزان سرانه ۱۲ درصد که برای ماما در نظر گرفته شده، بسیار ناعادلانه و دور از انصاف است و با استناد به نسبت تعرفه پزشکان عمومی و کارشناسان مامایی، منطقی است که سهم ماما به حدود ۲۸ تا ۳۰ درصد افزایش یابد.
۵- از سوی دیگر یکی از ایرادات مهم این است که ماما مجوز و شماره نظام دارد، بیمار را ویزیت می‌کند و دارو یا خدمات پاراکلینیک درخواست می‌دهد، ولی نسخ توسط پزشک مهر و امضا می‌شود که این امر از نشانه‌های بارز به حاشیه بردن نام و جایگاه ماماست.
۶- تحمیل وظایف خارج از شان و شرح وظایف ماما که عملا منجر به کاهش کیفیت خدمات می‌شود نیاز به بازنگری عاجلانه دارد.»
بیشتر بخوانید: پزشکان بیکار؛ معیشت سخت و شغل‌هایی زیرزمینی
به گفته زنده زبان، «در کشور حدود ۶۸ هزار ماما داریم که از این تعداد ۳۰ هزار نفر در بخش‌های دولتی و خصوصی مشغول به فعالیت بوده و حدود ۴۰ هزار نفر دیگر بیکار هستند و با وجود آموزش‌های فراگرفته، عملا در نظام سلامت به کار گرفته نمی‌شوند.»
وی در خصوص بحثی که اخیرا در مورد افزایش ظرفیت پذیرش رشته‌های گروه پزشکی مطرح شده است، اظهار کرد: «این که در چنین شرایطی صحبت از افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی مامایی شود واقعا محلی از اعراب ندارد. وقتی عملا این همه آمار بالای مامای بیکار داریم و البته خیلی از کسانی هم که کار می‌کنند در جایگاه خود بکار گرفته نمی‌شوند، دیگر بحثی در مورد افزایش ظرفیت باقی نمی‌ماند. اگر مسئولان توانستند برای حداقل نیمی از این جمعیت بیکار ردیف استخدامی ایجاد کنند آنگاه می‌توانند برای افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی این رشته تصمیم‌گیری کنند.»
زنده زبان تصریح کرد: «اگر طبقِ حداقلِ استاندارد‌های جهانی به ازای هر ۱۰۰۰ زایمان ۳۰ ماما به کار گرفته شود (استاندارد جهانی بین ۳۰ تا ۵۰ نفر است) هم کمک بزرگی به ارتقای سلامت مادران خواهد شد و هم تعداد زیادی از همکاران به خدمت گرفته می‌شوند. از سوی دیگر، اگر قانون سختی کار به درستی برای ماماها اجرا شود، خیلی از نیرو‌ها بازنشسته شده و نیرو‌های جوان می‌توانند جایگزین آن‌ها شوند.»
عضو مامای شورای عالی نظام پزشکی اذعان کرد: «متاسفانه با وجود این که سختی کار ماما بر هیچکس پوشیده نیست (حفظ سلامت جان دو انسان در حساس‌ترین شرایط، شیفت‌های طاقت‌فرسا، مواجهه با انواع آلودگی‌های میکروبی و صوتی و…بخشی از سختی کار ماماست) قدمی در راه تخصیص واقعی حق سختی کار (پنج سال بخشودگی نه دو و نیم سال) به آن‌ها برداشته نشده است.»
وی اضافه کرد: «همچنین اگر منصفانه قضاوت کنیم بخش‌های زایمان و اورژانس زنان باید جزو بخش‌های ویژه محسوب شده و حق سختی آن به ماماها پرداخت شود، در حالی که عملا چنین حقی وجود ندارد.»
زنده زبان یکی از دلایل مشکلات متعدد این گروه را عدم تخصیص پست‌های مدیریتی به ماماها و عدم حضور و دخالت آنان در سیاستگذاری‌ها و تصمیم گیری‌های کلان نظام سلامت دانست و گفت: «مسئولان پشت در‌های بسته و بدون اخذ نظرات کارشناسی از جامعه مامایی تصمیم گیری کرده و مواردی را به عنوان بخشنامه و قانون تأیید و ابلاغ می‌کنند که نتیجهای جز ضربه زدن به جامعه مامایی ندارد. مگر می‌شود بدون شنیدن نظرات و مشکلات یک گروه برای آن‌ها تصمیم‌گیری کرد؟»
وی تاکید کرد: «با حضور همکاران در جایگاه‌های مدیریتی می‌توان امیدوار بود که برای درد‌های کهنه این گروهِ صبور و فرهیخته، درمانی وجود خواهد داشت.»
زنده زبان در رابطه با سازمان‌های بیمه‌گر و عدم قرارداد با ماماها بیان کرد: «همیشه سازمان‌های بیمه به بهانه ایجاد بار مالی از زیر بار قرار داد طفره رفتهاند، اما در کنار آن می‌بینیم پرداخت هزینه‌های اعمال جراحی و خدمات پاراکلینیک و دندانپزشکی و… برای آن‌ها بار مالی ندارد که این خود جای سوال دارد؟»
وی ادامه داد: «حتی در مورد شرح وظایف نیز هر سازمان بیمه یک قسمت از آن را به صورت سلیقهای حذف کرده است مانند سونوگرافی، بسیاری از آزمایشات و حتی بعضی از داروها. از سوی دیگر، سقف پذیرش نسخه مامایی برای داروها بسیار پایین است که باعث می‌شود عملا نسخ دارویی آزاد محاسبه شده و بیماران به سمت پزشکان عمومی و متخصصان زنان سوق داده شوند و با این کار ماماها از ادامه کار و زندگی ساقط شوند که ظاهرا برای هیچ یک از مسئولان نظام سلامت مهم نیست.»
به گفته این عضو شورای عالی نظام پزشکی، «اگر مراقبت‌های دوران بارداری، بیماری‌های زنانی که در مراحل اولیه است و انجام زایمان به ماماها سپرده شود؛ قطعا هم به نفع بیمار و هم به نفع سازمان‌های بیمه خواهد بود که هزینه کمتری به ماما پرداخت می‌کنند و در نتیجه متخصصان زنان هم با فراغ بال بیشتری به بیماران تخصصی خود می‌پردازند.»
وی با تاکید بر این که خدماتی که توسط یک ماما ارائه می‌شود، به طور درست و منطقی تعرفه‌گذاری نشده است، اذعان کرد: «باید این مهم در اسرع وقت انجام شود. البته با واقعی شدن تعرفه‌ها نیز باز هم نفع بیماران و سازمان‌های بیمه در آن خواهد بود که بیماران در سطح اول به ماما مراجعه کنند.»
زنده زبان در رابطه با تعرفه‌گذاری خدمات تصریح کرد: «اگر خدمتی تحت پوشش بیمه قرار گرفت از جانب هر گروهی که طبق شرح وظایف اجازه انجام آن را دارند، باید پذیرفته شود. مثلا اگر انجام «پاپ اسمیر» در تعهدات بیمه است دیگر نباید فرقی داشته باشد که یک ماما انجام داده یا پزشک عمومی یا متخصص زنان. به عبارت دیگر نوع خدمت باید در تعهد بیمه باشد، نه ارائه دهنده آن.»
عضو شورای عالی نظام پزشکی در خصوص تعرفه خدمات مامایی بیان کرد: «در رابطه با تعرفه ویزیت لازم است با توجه به جزء فنی و حرفهای و میزان تورم، تعرفه منطقی از سوی مسئولان لحاظ شود، زیرا با تعرفه‌های موجود قطعا مطب‌های پزشکان عمومی و بویژه مامایی نخواهند توانست به فعالیت خود ادامه دهند. البته به مسئولان در مورد لحاظ نمودن ۷۵ درصد تعرفه پزشکان عمومی برای کارشناسان مامایی و ۸۵ درصد برای کارشناسان ارشد و افزایش تعرفه برای همه گروه‌های با سابقه ۱۵ سال به بالا درخواست داده شده است.»
وی با اشاره به مشکلات متعدد جامعه مامایی مانند تعرفه‌های انجام زایمان، عدم اجازه انجام زایمان توسط ماما‌های بخش خصوصی در بیمارستان‌ها، مشکلات مامای همراه، مشکلات بخش آموزش، مشکلات اجرای نسخه الکترونیک و… یادآور شد: «امید است با همکاری و هماهنگی مسئولان ذیربط و تغییر نگاه آنان شاهد مرتفع شدن مشکلات باشیم. با توجه به جمعیت جامعه مامایی، قدمت خدمات آنان و بیش از صد سال سابقه تحصیلات آکادمیک در کشور، نقش اساسی و حساس ماماها در حفظ و ارتقای شاخص‌های سلامت و ترویج زایمان طبیعی، تقاضای تاسیس معاونت مامایی در سطح وزارت بهداشت را دارم و پیگیری‌های لازم در این زمینه را با حمایت همکاران انجام خواهم داد.»
پای صحبت ماماها و سختی‌های شغلی آنان
همچنین سمیه ساداتی، مامای فعال در مراکز دولتی هم در گفتگو با سپید به گوشه‌ای از مشکلات حرفه مامایی اشاره می‌کند و می‌گوید: «در دوران کرونا شاهد بودیم که نیرو‌های مامایی نیز مثل سایر نیرو‌های کادر درمان، کار را رها نکردند و با پذیرش ریسک ابتلا به کرونا، در مراکز درمانی ماندند. حتی گاهی مجبور بودند خدماتی ارائه دهند که خارج از حیطه فعالیت ماماها بود، اما با این وجود می‌بینیم که در دوران کرونا، نامی از آن‌ها برده نشد.»
ساداتی خاطرنشان می‌کند: «اگرچه تصور غالب این است که ماماها به طور مستقیم بر بالین بیماران مبتلا به کرونا نبودند، اما در بسیاری از مراکز درمان کرونا شاهد بودیم که گاهی ماماها، همان کار پرستار یا بهیار را انجام می‌دادند. گاهی هم باید به مادر مبتلا به کرونا، خدمات ارائه می‌دادند و نمی‌توانستند مادر باردار را به دلیل کرونا از دریافت خدمات محروم کنند. متاسفانه مجموع این فداکاری‌ها دیده نشد.»
وی با اشاره به بیکاری گسترده در بین نیرو‌های مامایی، یادآور می‌شود: «خیلی از ماماها انگیزه‌ای برای ارائه خدمت در حوزه تخصصی خودشان ندارند. با توجه به اجاره بالای مطب‌ها، دستمزد پایین در مراکز درمانی و سختی شغل بالا، خیلی از ماماها ترجیح می‌دهند که در رشته‌ای غیر از تخصص خود کار کنند. این موارد هم به ماماها و هم به سلامت مردم آسیب می‌زند. باید انگیزه‌های کار در این شغل سخت را افزایش دهند تا ماماها برای حضور در مراکز درمانی، علاقه‌مند شوند. بخصوص در مناطق محروم به مشوق‌های جدی نیاز داریم تا ماماها را به کار برگردانیم.»