مدیرکل منابع طبیعی شمال استان کرمان: استان کرمان سالانه ۸ میلیارد دلار خاک از دست می‌دهد مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی: سالانه حدود ۱۸۴ میلیون تن خاک در این استان دچار فرسایش می‌شود
جامعه ۲۴- روز جهانی خاک با شعار «مقابله با شوری و افزایش بهره‌وری خاک» در حالی رسیده که ایران پس از هند و پاکستان با دارا بودن ۸.۶ میلیون هکتار اراضی شور در صدر کشور‌های در معرض تهدید تنش شوری قرار دارد و فرسایش خاک آن چهار برابر میانگین جهانی است. دیروز در آستانه روز جهانی خاک، کارشناسان و مسئولان آمار تازه‌ای از وضعیت خاک کشور اعلام کردند.
در نخستین نشست کارگروه مقابله با بیابان‌زایی که چهار سال پس از تشکیل آن برگزار شد، رئیس سازمان جنگل‌ها گفت که در ایران سالانه ۳۰ میلیون هکتار از اراضی، تحت تاثیر فرسایش بادی قرار دارد و از این میزان ۱۳.۵ میلیون هکتار، جزء کانون‌های بحرانی شناخته می‌شوند. از سوی دیگر در حالی که بیشترین فرسایش خاک در کشور متعلق به استان‌های خراسان رضوی و کرمان است، مدیرکل منابع طبیعی شمال استان کرمان، گفت که این استان سالانه ۸ میلیارد دلار خاک از دست می‌دهد و مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی آمار سالانه فرسایش این استان را حدود ۱۸۴ میلیون تن خاک عنوان کرد.
آلودگی خاک، فرسایش و شوری آن همیشه مورد توجه نیست. این آسیب‌ها در حالی پنهان مانده که تاکنون یک سوم از خاک کره زمین بر اثر توسعه ناپایدار از بین رفته است. دولت‌ها به دلیل اهمیت خاک در زندگی موجودات زنده، برای نگهداری آن طرح‌های متعددی اجرا می‌کنند و بزرگداشت روز جهانی خاک یکی از این رویدادهاست. با توجه به شعار امسال روز جهانی خاک، در روز‌های گذشته آمار‌هایی درباره شوری خاک کشور داده شده.
گفته‌های محبوبه جلالی، مدیر گروه علوم و مهندسی خاک دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه لرستان از این جمله است. او در روز‌های گذشته به ایسنا گفته بود که میزان اراضی شور تا ۳۴ میلیون هکتار و به عبارتی ۲۰ درصد از کل مساحت کشور تخمین زده شده و ایران پس از کشور‌های هند و پاکستان با دارا بودن ۸.۶ میلیون هکتار اراضی شور در صدر کشور‌های در معرض تهدید تنش شوری قرار دارد.
۳۳ درصد خاک‌های زمین تخریب شد
پس از گذشت چهار سال از تشکیل کارگروه مقابله با بیابان‌زایی، صبح دیروز سرانجام نخستین جلسه این کارگروه برگزار شد و خاک یکی از اصلی‌ترین موضوعات آن بود. مسعود منصور، رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در این نشست خاک را مهم‌ترین بستر برای حفظ جنگل‌ها و مراتع و پایداری امنیت غذایی به خاک وابسته دانست و گفت: «بی‌توجهی به آمایش و روش‌های مدیریت پایدار سرزمین منجر به نابودی طیف وسیعی از خاک‌ها شده است.»
او با اشاره به برآورد کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی اضافه کرد: «در حال حاضر بیش از ۳۳ درصد خاک‌های زمین بر اثر فرسایش آبی، بادی، شوری‌زایی و آلودگی تخریب شده است و ۹۰ درصد اراضی حاصلخیز موجود جهان ممکن است تا سال ۲۰۵۰ میلادی با کاهش حاصلخیزی مواجه شود.»
بیشتر بخوانید: میانگین سالانه فرونشست در ایران چقدر است؟
منصور افزود: «در ایران سالانه ۳۰ میلیون هکتار از اراضی، تحت تاثیر فرسایش بادی قرار دارد و از این میزان ۱۳.۵ میلیون هکتار به لحاظ ایجاد خسارت به منابع زیست انسانی از جمله اراضی کشاورزی، جزء کانون‌های بحرانی فرسایش بادی شناخته می‌شوند.»
به گفته رئیس سازمان جنگل‌ها در این شرایط مهم‌ترین رویکرد سازمان جنگل‌ها برای جلوگیری از فرسایش خاک را انجام اقدامات آبخیزداری و بیابان‌زدایی است و بر همین اساس ۷.۵ میلیون هکتار از مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی با بذرکاری، ایجاد بادشکن و مدیریت روان‌آب‌ها تثبیت شده است.
اینطور که مرکز اطلاع‌رسانی سازمان جنگل‌ها گزارش داد، جواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی و رئیس کارگروه ملی مقابله با بیابان‌زایی نیز در این نشست گفت: «برای حفاظت از آب و خاک کشور نیازمند عزم ملی هستیم، زیرا منابع طبیعی و آب و خاک متعلق به مردم است. منابع طبیعی و خاک حاصلخیز یک میراث بین نسلی است و باید از آن محافظت کنیم.»
او به تاخیر چهارساله برگزاری نشست کارگروه هم اشاره کرد و گفت که از هر دستگاه و وزارتخانه یک نماینده در این کارگروه حضور دارد و این میان به دلیل نقش آموزش‌وپرورش نقش در فرهنگ‌سازی برای حفظ منابع طبیعی، حضور وزارت آموزش‌وپرورش بسیار مهم است.
ساداتی‌نژاد در ادامه به این گفته مقام رهبری که ««قضیه خاک از قضیه آب مهم‌تر است» اشاره و تاکید کرد: «سال‌ها طول می‌کشد که خاک حاصلخیز ایجاد شود. این سرمایه جایگزین ندارد، بنابراین رسالت ما، رسالت بزرگی است و این وظیفه مهم به کارگروه ملی بیابان‌زدایی سپرده شده است.»
آب چاه‌های کرمان یا شور است، یا لب‌شور
مهدی رجبی‌زاده، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان نیز به بهانه روز جهانی خاک گفت که «استان کرمان سالانه حدود ۲۷۵ میلیون تن در سال در نتیجه فرسایش آبی و بادی از دست می‌دهد.» او به ایسنا توضیح داد: «باید مدنظر داشت که ارزش هر تن خاک حدود ۲۸ دلار می‌شود بنابراین سالانه حدود ۸ میلیارد دلار خاک در استان کرمان از دست می‌رود که البته در استان‌های کم بارش دیگر کشور نیز وضعیت این چنین است.»
او میزان فرسایش خاک در ایران را چهار برابر میانگین جهانی اعلام کرد و گفت: «در ایران، فرسایش خاک از طریق یا آبی یا بادی در حال رخ دادن است، به طوری که میانگین سالانه فرسایش آبی حدود ۱۶ تن در هکتار و نرم فرسایش بادی سالانه حدود ۱۰ تن در هکتار است در حالی که میانگین جهانی چهار تن است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان عنوان کرد: «مطالعات چهار ساله علمی روی رویداد‌های توفان‌های شرق استان نشان داد که میزان فرسایش سالانه خاک در مناطق شرقی و مناطق مشابه این منطقه حدود ۴۰ تن در هکتار است که این یک زنگ هشدار تلقی می‌شود.»
به گفته او به دلیل برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی در استان و کشور باعث شده که به آب‌های شور برسیم به‌طوری که آبی که از چاه‌های استان کرمان برداشت می‌شود یا شور یا لب‌شور است و این آب به مرور خاک را شور می‌کند و در نتیجه با گذشت زمان زمین‌های کشاورزی به زمین‌های غیر قابل کشت تبدیل می‌شوند.
۳۵ تا ۴۰ درصد از خاک خراسان رضوی شور است
خاک خراسان رضوی هم وضعیت نامناسبی دارد و اینطور که جعفر جوادی، مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفته هم‌اکنون ۳۵ تا ۴۰ درصد از خاک این استان با شوری مواجه است. او در روز‌های گذشته در نشستی که به مناسبت روز جهانی خاک برگزار شد، گفت که در حال حاضر بیشترین فرسایش خاک در کشور متعلق به استان‌های خراسان رضوی و کرمان است.
به گفته جوادی میزان فرسایش سالانه خاک در خراسان رضوی حدود ۱۸۴ میلیون تن بوده که میانگین این فرسایش بین ۹ تا ۲۴ تن در هر هکتار است. از سوی دیگر وضعیت برخی دشت‌های استان از نظر فرسایش بادی نیز بسیار بحرانی است به طوری که حدود ۸۰۰ هزار هکتار از کانون‌های بحرانی خراسان رضوی به خصوص در شهر‌های جنوبی استان از جمله شهرستان‌های گناباد و بجستان در معرض فرسایش‌های بادی قرار دارد و اگر تا پنج سال آینده این موضوع تحت کنترل و مراقبت قرار نگیرد، عواقب نامطلوبی به دنبال خواهد داشت. دیروز همچنین محسن فنودی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی از بررسی‌های اخیر سازمان جنگل‌ها گفت که نشان می‌دهد اکنون ۳۰ کانون تحت تاثیر فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در این استان وجود دارد.
او توضیح داد: «۱۷ درصد از مساحت کل بیابان‌های ایران در استان خراسان رضوی قرار دارد و محیط طبیعی ۲۲ شهرستان عرصه فرسایش بادی است و تحت تاثیر تحرکات جوی و اقلیمی بیابانی قرار دارند.»
تداوم قاچاق خاک به کشور‌های حاشیه خلیج فارس
همزمان دیروز حمیدرضا پیروان، رئیس گروه تحقیقات و مهندسی حفاظت از آب و خاک از پژوهشکده حفاظت آب و آبخیزداری از تداوم قاچاق خاک ایران به کشور‌های حاشیه خلیج فارس به دلیل بی‌قانونی گفت. به نقل از سایت پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، اینطور که پیروان گفته کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس از جمله امارات و قطر، مقصد نهایی خاک‌های ایران هستند.
او گفت: «در حال حاضر کشور‌هایی مانند امارات و قطر خاک ندارند، خاک‌های سواحل این کشور‌ها ماسه‌ای و آهکی است که اصلا به درد پوشش گیاهی نمی‌خورد. از سوی دیگر، امارات برای ساخت جزایر مصنوعی و قطر نیز برای خشک کردن دریا و بازیافت اراضی ساحلی‌اش به خاک ایران نیاز دارد.»
این کارشناس زمین‌شناسی منابع طبیعی اضافه کرد: «سال‌هاست به بهانه صادرات گل و گیاه خاک‌های حاصلخیز کشاورزی ایران قاچاق شده و از کشور خارج می‌شود. متاسفانه چندی پیش شاهد فروش خاک‌های مرغوب کشورمان از مرز‌های شمال غرب بوده‌ایم. عده‌ای سودجو به بهانه فروش گل و گلدان، اقدام به قاچاق خاک‌های حاصلخیز ایران کرده بودند. علاوه بر این اکنون با معضلی به نام خام‌فروشی خاک‌های صنعتی مواجه‌ایم. این خاک‌ها در معادن استخراج می‌شود که اغلب به صورت مستقیم یا به عنوان باطله معدنی به فروش می‌رسند.»
به گفته او اگر قوانین تصویب شده حفاظت از خاک واقعا اجرا و آیین‌نامه‌های اجرایی آن ابلاغ شود و دولت بر اساس آن آیین‌نامه‌ها، جلوی قاچاق خاک را بگیرد، بسیاری از معضلات و مشکلات این حوزه برطرف می‌شود.