وقتی حرف از فقر و نداری در پایتخت می‌شود، کافی است سری به مناطق جنوبی تهران و به‌خصوص حاشیه منطقه۱۹ و محله‌های اسماعیل‌آباد و دولتخواه جنوبی زد؛ محله‌هایی که سال‌های دور، جدا از بافت شهری به‌عنوان کاربری آجرپزی ساخته شدند، اما اکنون پس از رشد شهرنشینی، کوره‌ها در دل بافت شهری افتاده‌اند؛ جایی چسبیده به تهران که کمبود‌های امکانات و فقر و محرومیت، بیداد می‌کند. حال با وجود اینکه شهرداری مسئولیت چندانی برای رسیدگی به مناطق ندارد، اما به‌دنبال رفع مشکلات‌شان در قالب طرح «عدالت اجتماعی» است
جامعه ۲۴- ۷۰ سال پیش ۳۷ کوره آجرپزی یکی پس از دیگری به‌دلیل تقاضای بازار در حاشیه منطقه۱۹ تهران ساخته شد و بنا به توسعه شهری همه آنها تعطیل و مالکان بدون منبع درآمد، خانه‌های کارگری را به مهاجران و اتباع خارجی کرایه داده‌اند. همین معضلی شده که مسئولان و مدیران شهری برای رفع آن به فکر تدابیری هستند تا بلکه با تغییر کاربری هر یک از گود‌ها بتوان امکانات مورد نیاز منطقه را تامین کنند. کارگاه کوره‌ها بین ساختمان‌های نوساز، جدا از آنکه چهره شهر را مخدوش کرده، زمینه‌ساز آسیب‌های اجتماعی نیز شده و می‌توان گفت هر یک از این گود‌های ۲۰ هکتاری در فاصله چند‌قدمی خانه‌ها تبدیل به فضای بی‌دفاع شهری شده‌اند که آبستن انواع آسیب‌ها هستند. امنیت، برای زندگی معمول اهالی، حلقه گمشده‌ای است که ساکنان از مسئولان برای کسب آرامش و آسایش و تامین امنیت این مطالبه را دارند.
بیشتر بخوانید: مقابل سارقان گوشی تلفن همراه مقاومت کنیم یا تسلیم شویم؟/ تجربه کشورهای پیشرفته چه می‌گوید؟
در همین راستا، علیرضا زاکانی، شهردار تهران در برنامه‌هایش برای اداره شهر تهران و برقراری عدالت اجتماعی گفته بود برای از میان برداشتن فاصله طبقاتی بین مردم شمال تا جنوب تهران باید اقدامات اساسی و کاربردی را در دستور کار گذاشت؛ «برخی از مناطق در رفاه هستند و برخی دیگر از بی‌امکاناتی رنج می‌برند، به‌تبع اینجا عدالت برای ما اهمیت دارد و هدف، برقراری عدالت در سرتاسر پایتخت است.»
۳ سناریو برای تبدیل تهدید‌ها به فرصت
شهرداری منطقه۱۹ برای حل مشکلات و معضلات ناشی از وجود گود‌های کوره‌پزخانه‌های غیرفعال و ضایعات‌فروشی خلازیر، مراسم بازدید اصحاب رسانه حوزه شهری را برگزار کرد و در این برنامه شهردار این منطقه به همشهری گفت: «یکی از برنامه‌های در اولویت درخصوص کوره‌ها فراهم‌کردن زمینه برای جذب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی است. در واقع نیاز است تا پهنه‌های این محدوده‌ها را تغییر دهیم و سیاست‌های تشویقی اتخاذ کنیم تا مالکان این کوره‌ها در سرمایه‌گذاری مشارکت کنند.»
سیدمهدی هدایت افزود:«جلساتی با تیم کارشناسی شهرسازی انجام شده و به‌زودی پیشنهاد‌هایی به معاونت شهرسازی ارائه خواهد شد و در آینده‌ای نه‌چندان دور، عملیات اجرایی کوره‌ها آغاز می‌شود. هم‌اکنون با صاحبان کوره‌ها در حال مذاکره‌ایم تا آنها را به مشارکت بگیریم. با توجه به آنکه حدود ۸۰هکتار عرصه کوره‌ها برای منطقه۱۹ پایتخت فرصت به شمار می‌آید، برای حل این معضل باید فکری برای خانه‌دار‌شدن ساکنان خانه‌های کارگری کوره‌پزخانه‌ها کنیم، سپس از فضا‌ها برای توسعه امکانات شهری بهره‌ببریم.»
هدایت، به فرو‌چاله‌هایی که به‌دلیل این کوره‌ها در این نقاط ایجاد شده اشاره کرد و گفت: «این مسئله یک فرصت است و می‌توانیم پارکینگ‌ها و طبقات منفی را در این فضا‌هایی که پایین‌تر از معابر اصلی محدوده به‌وجود آمده، پیش‌بینی کنیم. مشکل فنی از این جهت وجود ندارد. برای انجام برخی از اقدامات از سمت شهرداری نیاز به بودجه خاصی نیست بلکه باید سیاست‌های مناسبی اتخاذ کرد. صاحبان این کوره‌ها از افراد توانمندی به‌حساب می‌آیند که علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری برای تعریف پروژه‌های بزرگ‌مقیاس در این محدوده‌ها هستند؛ بنابراین به همین منظور ۳ سناریو با پیوست‌های اجتماعی و فرهنگی برای این کوره‌ها تهیه شده و به‌زودی آنها را به معاونت شهرسازی منعکس خواهیم کرد.»
تناقض‌ها
خانه‌های اینجا، با وجود فاصله اندک با شهر تهران، هیچ شباهتی به آپارتمان‌های یک‌کلانشهر ندارند. انگار دست‌کم نیم‌قرن گذشته است؛ اتاقک‌ها و دخمه‌هایی تاریک که مادران با یک‌اجاق گازی (پلوپز گازی) سعی می‌کنند گرم نگهش دارند، گویای همه چیز است. روی پستی و بلندی‌های اطراف‌شان، کودکانی مشغول بازی هستند؛ برخی از آنها کفش به پا ندارند و خواهر و برادر بزرگ‌ترشان، اگرچه هنوز ۱۵ سال‌شان نشده، رفته‌اند سرکار. در میان آنها، جوانی دیده می‌شود که گوشی موبایلی جدید به‌دست دارد و مشغول صحبت است. بچه‌ها از او فاصله می‌گیرند. پسر جوان هم از محل دور می‌شود. برخی می‌گویند اینجا باید انتظار تناقض‌ها را داشته باشید. مثلا یکی از فعالان جهادگر که به‌تازگی چند سرویس بهداشتی را با همکاری دیگر جهادگران در این محدوده ایجاد کرده‌اند، می‌گوید: «واقعا خانواده‌های زیادی در این نقطه با فقر زندگی می‌کنند، اما برخی از موقیعت سو‌ءاستفاده می‌کنند. همین چند وقت پیش متوجه شدم که چند نفر، آخر هفته‌ها فقط به اینجا می‌آیند؛ یعنی زمانی که خیرین، پوشاک و مواد غذایی می‌آورند. آنها هم اجناس را می‌گیرند و در بازار می‌فروشند. باور کنید اتاقکی را دیده‌ایم که پر از روغن نباتی بوده.»
رصد آسیب‌ها و پیشگیری از تشدید آن
با همه اینها، آنچه مشخص است، اسماعیل‌آباد و دولتخواه مثل شمس‌آباد منطقه۱۸، امنیت کافی ندارند. به همین منظور، اداره آسیب‌های اجتماعی شهرداری به‌منظور ایجاد امنیت در این منطقه و حوالی گود‌های کوره‌پزخانه‌ها و رفع آسیب‌های موجود هر شب گشت‌های شناسایی و جمع‌آوری افراد بی‌خانمان و کارتن‌خواب را در برنامه دارد. جالب اینجاست که ساکنان بافت مسکونی این منطقه از اجاره‌دادن خانه‌های مسکونی به اتباع افغان و مهاجر گلایه دارند. از طرفی دیگر، ساکنان خانه‌های کارگری هم از آلونک معتادان و مزاحمت‌های آنها گلایه می‌کنند. به‌طوری که یکی از ساکنان این خانه‌های کارگری کوره‌ها به همشهری گفت: «فرزندان و دختران ما برای تردد، امنیت لازم را ندارند. ما با صد‌ها مشکل برای گرم‌کردن خانه، آب آشامیدنی و مدرسه فرزندان‌مان روبه‌رو هستیم، اما بیشتر از همه ناامنی شبانه، آزارمان می‌دهد.»
همین صحبت باعث شد تا از امیر بیگ‌محمدی، رئیس اداره آسیب‌های اجتماعی شهرداری منطقه۱۹ در حاشیه بازدید از کوره‌های آجرپزی اسماعیل‌آباد، موضوع را پیگیر شویم. او گفت: «یک مرکز پرتو داریم که مختص آموزش به کودکان کار و خیابان است که اکثر این کودکان ساکن کوره‌ها هستند و علاوه بر خدمات آموزشی، خدمات حمایتی و روانشناختی به آنها ارائه می‌شود. علاوه بر این، دو مرحله گشت جمع‌آوری معتادان متجاهر با همکاری پلیس مبارزه با مواد‌مخدر برگزار شده است؛ چراکه جمع‌آوری آنها نیاز به حکم قضایی و حضور ضابط قضایی دارد. این مورد را در دوره جدید مدیریت شهری جدی‌تر از گذشته پیگیری می‌کنیم و قول می‌دهم تا آخر سال، وضعیت خیلی تغییر کند.»