یک روانشناس: مسئولیت‌پذیری یک صفت است و اگر بخواهم ساده تعریفش کنم باید بگویم کسی مسئولیت‌پذیر است که خودش را مسئول تمام زندگی‌اش می‌داند، مسئول رسیدن به آنچه که می‌خواهد و رفع تمام آنچه که نمی‌خواهد.
جامعه ۲۴- چندی پیش خبر تصادف زنجیره‌ای ۵۰ خودرو در جاده رامهرمز – بهبهان در استان خوزستان شوکی به جامعه وارد کرد. در این تصادف زنجیره‌ای در یک لاین ۹ خودرو با هم برخورد کردند و در لاین مقابل، در فاصله حدود ۲۰۰ متری، ۵۰ خودرو تصادف کرده و سه خودرو هم آتش گرفتند، در نهایت هم سه سرنشین یک خودرو سواری و یکی از سرنشینان خودرو دیگر جان خود را از دست دادند. این در حالی است که این تصادف ۲۷ زخمی نیز به همراه داشت. چند روز بعد از این حادثه هم در تصادف زنجیره‌ای در جاده همدان - ملایر چندین خودرو با هم برخورد کردند.
به گفته مسئولان حدود ۳۴ درصد از تصادفات رانندگی در کشور ما در جاده‌ها اتفاق می‌افتد و رقمی در حدود ۷۳ درصد از جانباختگان تصادفات در جاده‌ها هستند. سالانه نیز به‌طور متوسط ۳۰۱ هزار نفر در تصادفات مصدوم می‌شوند و از این تعداد ۱۵ درصد دچار معلولیت می‌شوند. در ۹ ماهه نخست سال‌جاری نیز ۲۴۸ هزار نفر در تصادفات مصدوم و مجروح شدند.
بیشتر بخوانید: خودروسازان اشتباهاتشان را قبول کنند/ جریمه های رانندگی را با قبضینو ندهید
با نگاهی به اعداد و ارقام شمار کشته‌شدگان و مجروحان در تصادفات پی می‌بریم که تنها یک عامل نمی‌تواند در این میان دخیل باشد. کارشناسان و متخصصان متفق‌القول معتقدند که در تصادفات زنجیره‌ای جاده‌ای عوامل مختلفی دخیل هستند که باید هرکدام به صورت جداگانه موشکافی شوند تا بتوان در کوتاهترین زمان، شاهد کاهش آمار فوتی‌ها و مجروحان حوادث جاده‌ای بود.
آنچه در نهایت می‌تواند در کاهش آمار تصادفات زنجیره‌ای جاده‌ای نقش داشته باشد، مسئولیت‌پذیری همه شهروندان است، هم راننده و خودروساز و هم فردی که مسئول نظارت است باید مسئولیت‌پذیر باشند. ایمنی یک بحث فردی نیست و کاملاً جنبه‌های اجتماعی دارد. همانند سوراخ شدن یک کشتی که یک نفر می‌تواند جماعتی را به کام مرگ بکشد، این قضیه هم همان‌گونه است. در تصادفات زنجیره‌ای، عوامل هم به صورت زنجیره‌ای دخیل هستند و یک بی‌احتیاطی هرچند کوچک می‌تواند جان ده‌ها نفر را به مخاطره اندازد.
امروز شروع کنیم، فردا دیر است!
فرشاد نجفی‌پور، روانشناس با بیان اینکه در یک ماه اخیر دو تصادف زنجیره‌ای با تعداد تأسف‌آوری از مجروح و درگذشتگان داشتیم، می‌گوید: وقتی عمیق نگاه می‌کنیم، ضعف مسئولیت‌پذیری را به وضوح در این میان می‌بینیم. کیسه‌های هوا عمل نکرده‌اند که یعنی ضعف مسئولیت‌پذیری خودروساز و همچنین رانندگان هم سرعت و فاصله مجاز را رعایت نکرده‌اند که این هم شاهدی بر ضعف مسئولیت‌پذیری رانندگان است.
به گفته این روانشناس، واژه مسئولیت را از لحاظ لغوی می‌توان به معنی توانایی پاسخ دادن تعریف کرد. این واژه در عرف عام به مفهوم تصمیم‌گیری مناسب است که فرد در چارچوب هنجار‌های اجتماعی و انتظاراتی که معمولاً از او می‌رود، دست به انتخابی بزند و این انتخاب سبب ایجاد روابط انسانی مثبت، افزایش ایمنی، موفقیت و آسایش خاطر شود. مسئولیت‌پذیری یک صفت است و اگر بخواهم ساده تعریفش کنم باید بگویم کسی مسئولیت‌پذیر است که خودش را مسئول تمام زندگی‌اش می‌داند، مسئول رسیدن به آنچه که می‌خواهد و رفع تمام آنچه که نمی‌خواهد. این فرد هیچ‌کس دیگری را در مورد آرزو‌ها و مشکلاتش جز خودش جوابگو نمی‌داند. یکی از شاخص‌های مهم سلامت روان مسئولیت‌پذیری است.
نجفی‌پور در ادامه اضافه می‌کند: متأسفانه فرد بالغی که ضعف مسئولیت‌پذیری دارد، به سادگی قابل اصلاح نیست. این صفت بین پنج تا دوازده سالگی شکل می‌گیرد و پس از آن به‌دلیل شکل گرفتن هسته اصلی شخصیت، احتمال مسئولیت‌پذیر شدن بسیار کم است. ضعف اصلی عمومی تربیتی ما هم همین است. در پنج تا دوازده سالگی انتظارات بسرعت افزایش می‌یابد. کودکان در ابتدای ورود به مدرسه با نقش‌های جدیدی روبه‌رو می‌شوند، تکالیف مهم این دوره، آموزش مهارت‌های اساسی، احساس ارزش برای خود و دیگران، کنترل واکنش‌های عاطفی و یادگیری ارزش‌ها و قضاوت است.
وی ادامه می‌دهد: یادگیری گروهی بهترین شیوه برای نهادینه ساختن مسئولیت‌پذیری است. چون در یادگیری گروهی وابستگی و تعلق، انگیزه اصلی کودکان برای مشارکت‌هاست و کودکان قوی‌تر در می‌یابند که لازم است برای بالا بردن موقعیت گروه خود به کودکان ضعیف کمک کنند و این امر نیز به ایجاد روابط دوستانه و همچنین ارضای احساس قدرت آنان کمک می‌کند. همچنین کودکان ضمن کار در گروه‌های یادگیری نوعی احساس تعلق و وابستگی پیدا می‌کنند. در کار گروهی کودکان نیازی ندارند به بزرگتر‌ها وابسته باشند، آن‌ها می‌توانند و میل هم دارند که به خودشان و خلاقیت و توانایی‌های خود و اعضای گروه متکی باشند. پس باید زمینه‌ای برای مباحث اندیشمندانه که کودک طی آن مجبور به تصمیم‌گیری است فراهم شود.
او در زمینه آموزش مسئولیت‌پذیری در مدارس ابتدایی توضیح می‌دهد: باید سؤال کنیم که آیا ما در سنین مدرسه ابتدایی کار‌هایی که به آن اشاره شد، انجام می‌دهیم؟ آنچه من می‌بینم رها بودن کودکان در این سنین است! پس قاعدتاً باید با جمعیت کثیری با ضعف مسئولیت‌پذیری روبه‌رو باشیم که متأسفانه شاهد آن هستیم. تصادف‌های زنجیره‌ای یک تلنگر است، گرچه سخت و تأسف‌بار و سنگین تمام می‌شود. از این تلنگر‌ها بسیار خورده‌ایم و باید هوشیار شویم. آسیب را در عمق واقعی آن ببینیم و خودفریبی نکنیم. باید از امروز شروع کنیم، چون فردا دیر است.
لزوم تشدید فرایند نظارت بر خودرو
سوی دیگر این ماجرا البته در بحث ایمنی و مسئولیت‌پذیری، بجز افرادی که سوار بر خودرو‌ها می‌شوند و باید به این دقت کنند که قوانین رانندگی را برای جلوگیری از خسارت‌های جبران‌ناپذیر نوشته‌اند، خودروسازان و مسئولانی هستند که استاندارد‌ها را تعیین و نظارت می‌کنند و اینجا هم بحث مسئولیت‌پذیری و گسترش فرهنگ ایمنی مطرح است.
پیمان پیرایش، مدیرکل نظارت بر اجرای استاندارد صنایع فلزی سازمان ملی استاندارد با اشاره به تأثیر استاندارد و بحث ایمنی در میزان تصادفات جاده‌ای به «ایران» می‌گوید: همواره در فرایند خودروسازی تأیید نوع داشتیم، هـدف از تأیید نوع خودرو، حصول اطمینان از رعایت ویژگی‌های ایمنی، زیست‌محیطی و عملکردی در طراحی و ساخت آن است و آزمایش‌ها و گواهی‌های خاص معتبر بین‌المللی صادر می‌شود. در طول مدت زمان تولید هم کنترل نظارت وجود دارد، اما از آنجایی که خودروسازی فرایند پیچیده‌ای دارد و در کل محصولی پیچیده محسوب می‌شود. در حادثه تصادف زنجیره‌ای اخیر در جاده بهبهان از پلیس درخواست کردیم تا گزارشات نهایی کارشناسی را برای بررسی دقیق‌تر ارائه دهند تا متوجه شویم، اگر ایربگ‌ها باز نشده علت چه بوده، چنانچه واقعاً تخلف و کوتاهی خودروساز اثبات شود، ما هم قطعاً برخورد خواهیم کرد.
او در ادامه اضافه می‌کند: فارغ از تصادفات زنجیره‌ای اخیری که اتفاق افتاده، لازم است که فرایند نظارت بر خودرو تشدید شود و با تکنولوژی روز و آزمایشات خاص، نظارت‌ها بیشتر شود. از بعد صدور تأییدیه‌های اولیه از آنجا که چنانچه استاندارد ترمز اضطراری هوشمند اجرا شود، برخورد خودروی سنگین با سبک اتفاق نمی‌افتد و مردم هم آسیب نمی‌بینند، این امر هنوز اجرایی نشده و درصدد هستیم، در اولین جلسه شورای عالی استاندارد، این تأییدیه در دستور کار قرار بگیرد و طبق یک برنامه با زمان‌بندی درست اجرایی شود. بحث بعدی افزایش استاندارد‌های قطعات است، بجز ۴۵ استاندارد اجباری قطعه‌ای، ۲۰۰ استاندارد اجباری دیگری هم داریم که بزودی برنامه زمان‌بندی آن هم عملی می‌شود و تا اوایل سال آینده اجرایی می‌شود.
پیرایش با تأکید بر اینکه تحولی در کیفیت خودرو باید صورت بگیرد، اضافه می‌کند: در برنامه‌ای ۶ ماهه درصدد هستیم که با ارتقای کیفی خودرو‌ها تغییرات اساسی مثبتی در این صنعت ایجاد شود. در بحث تصادفات بویژه تصادفات زنجیره‌ای جاده‌ای، علاوه بر ایمن نبودن جاده‌ها، نقص ایمنی خودرو‌ها و رانندگی‌های ناایمن هم مؤثر هستند.
روایت آمار
سردار سید کمال هادیانفر رئیس پلیس راهور روز گذشته در نشست خبری به بیان آخرین آمار مربوط به تصادفات شهری و بین شهری در ۱۴۰۰ پرداخت که بخشی از آماری که وی در این نشست اعلام کرد به شرح زیر است:
۳۲ درصد از کل وسایل نقلیه در کشور فرسوده هستند.
حدود ۳۴ درصد از تصادفات رانندگی در کشور ما در جاده‌ها رخ می‌دهد.
حدود ۷۳ درصد از جانباختگان در جاده‌ها هستند.
۳۷ میلیون وسیله نقلیه سبک و سنگین در کشور در حال تردد هستند.
حدود ۸۰ درصد ناوگان حمل ونقل عمومی فرسوده هستند.
در سال ۹۹، ۱۵ هزار و ۳۹۶ نفر در تصادفات رانندگی فوت شدند.
سرعت غیر مجاز خودرو‌ها ۳۵ درصد افزایش داشته است.
سبقت غیر‌مجاز کاهشی ۱۴ درصدی داشته است.
۶۰ درصد تصادفات در ۳۰ کیلومتری شهر‌ها رخ می‌دهد.