آلودگی نوری و افزایش تصاعدی میزان نور‌های مصنوعی در جهان به خصوص کلانشهرها، احتمالا از مغفول‌ترین چالش زیست محیطی در دنیای امروز باشد. نور و آلودگی آن در عین شفافیت بیشتر از هر نوع آلودگی دیگری نادیده گرفته شده اند.
جامعه ۲۴- آلودگی انواع گوناگونی دارد. از آلودگی آب و خاک گرفته تا آلودگی هوا، همه و همه زیرمجموعه تعریف آلودگی قرار می‌گیرند. آلودگی، زمانی رخ می‌دهد که میزان یک آلاینده در محیط از حد استاندارد خود فراتر رود. آلودگی هوا و آلودگی آب موضوعاتی هستند که تمرکز زیادی روی آن‌ها وجود دارد. هیچ کس منکر اهمیت و جدیت این نوع از آلودگی‌ها نمی‌شود، اما در این بین نکته قابل توجه این است که با گسترش شهر‌ها و علیرغم رشد روزافزون منابع نوری مصنوعی، آلودگی نوری از چشم ما پنهان مانده و شاید چشمان ما به این روشنایی غیرعادی عادت کرده است. انسان و نور‌های خودساخته اش، سال‌هاست که پرده نمایش آسمان را از ستاره‌های اصلی نمایشنامه آن دزدیده اند.
آلودگی نوری چیست؟
زمانی که از بعد روانشناختی به مسئله آلودگی نوری نگاه می‌کنیم متوجه ترس بشر از تاریکی می‌شویم. این ترس همواره سبب شده است تا انسان به دنبال روشنایی بیش از حد و بعضا مضر باشد. طبق تعریف منجمان، آلودگی نوری به نور‌های فزاینده گفته می‌شود که درخشش ستارگان را کم‌فروغ می‌کند، اما طبق تعریفی که میان بیولوژیست‌ها رایج است، آلودگی نوری، نور‌های آزار دهنده‌ای هستند که شب را از حالت طبیعی خود خارج می‌کند.
آلودگی نوری عمدتا به دو علت است. در برخی موارد استفاده از «شدت روشنایی» بیش از حد نیاز باعث آلودگی می‌شود. علت دوم زاویه غلط تابش نور و اتلاف انرژی است.
در واقع نوری که به‌صورت نادرست از آن استفاده شود، سبب ایجاد آلودگی نوری خواهد شد. هر گونه استفاده غیرمعمول از منابع نوری خارج از استاندارد جدول‌های شدت روشنایی، باعث پدید آمدن آلودگی نوری می‌شود. با جست و جوی منشا تولید نور در کشور می‌توان به این موضوع رسید که عمده نور تولیدی در ایران، با استفاده از سوخت‌های فسیلی ایجاد می‌شود. در واقع رد پای سوزاندن سوخت‌های فسیلی پشت تصویر روشن شهر‌ها دیده می‌شود. طبقه مطالعه‌ای که در سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۱ انجام شده، استان‌های تهران و البرز به‌عنوان صدرنشینان جدول آلودگی نوری در کشور معرفی شدند و استان‌های خوزستان، اصفهان، بوشهر و فارس در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.
با قرار دادن تکه‌های پازل داده‌های آلودگی نوری در ایران می‌توان به این نتیجه رسید که افزایش تراکم نسبی و توزیع نامتوازن جمعیت، مهاجرت‌های جمعیتی و تشدید آن از عوامل اصلی گسترش آلودگی نوری در کشور و همچنین تمرکز حداکثر آلودگی نوری در بعضی استان‌ها است. تمرکز فعالیت‌های تجاری و صنعتی در برخی استان‌ها و کانون‌های جمعیتی از جمله مراکز استان‌ها و محدوده‌های صنعتی، روند افزایش نور مصنوعی و آلودگی نوری را در کشور افزایش داده است.
بیشتر بخوانید: جایگاه محیط زیست در احداث پتروشیمی مازندران
آلودگی نوری و تاثیر آن بر گیاهان و جانوران
امروزه روشنایی بیش از اندازه شهر‌ها و لامپ‌های LED متعددی که در سطح خیابان‌ها دیده می‌شود، تاثیر مخربی روی چرخه زیستی گیاهان و جانوران می‌گذارد. آلودگی نوری در کنار تغییرات دما سبب شده بسیاری از درختان زودتر جوانه بزنند و از حالت طبیعی خود خارج شوند. همچنین احداث پروژه‌های صنعتی که به صورت شبانه در مناطق بکر محیط زیست می‌توانند چرخه طبیعی زندگی موجودات زنده منطقه را تحت تاثیر قرار دهد. احداث کارخانه پتروشیمی در استان مازندران نمونه‌ای از این تاثیر است.
آلودگی نوری میهمان خانه انسان‌ها
آلودگی نوری نه تنها در فضای شهر و خارج از خانه بلکه درون فضای بسته نیز قابل تعریف است. چرخه خواب و بیداری انسان بر اساس هورمون ملاتونین تنظیم می‌شود. ترشح این هورمون به مقدار زیادی وابسته به نور آبی - سفید (Blue Rich) است. این در شرایطی است که انسان در حال حاضر در طول شبانه روز به‌صورت مداوم تحت تاثیر این نور‌ها قرار دارد. با توجه به اینکه ترشح این هورمون تنها در طول ساعات شب انجام می‌شود، وجود نور آبی- سفید سبب شده تا اختلالات خواب و مشکلات دیگری نظیر از بین رفتن نظم دوره قاعدگی بانوان بیش از پیش مشاهده شود. به طور طبیعی زمانی که فرد می‌خواهد به خواب برود باید درمحیطی باشد که نتواند انگشتان دست خود را مشاهده کند و اگر اینگونه نباشد آن محیط از نظر نوری آلوده است.
هر سال در آخرین شنبه ماه مارس، نماد‌های فرهنگی تعداد زیادی از کشور‌های دنیا یک ساعت به احترام زمین خاموش می‌شوند تا گوشه‌ای از پیامد‌های آلودگی نوری را به دنیا یادآوری کنند. سوال اصلی اما، این است که در ۸۷۵۹ ساعت دیگر سال، چه تلاشی برای کاهش آلودگی نوری در دنیا به خصوص کلانشهر‌های پر زرق و برق انجام می‌شود. به نظر نمی‌رسد که یک ساعت خاموشی زمانی کافی برای استراحت چشمان خواب آلود زمین باشد.