سدها مناسب الگوی جدید بارش نیستند

جامعه ۲۴ - مقاله جدیدی با عنوان «آیا ما آماده حذف بیشتر سد‌ها در ایالات متحده هستیم؟» منتشر شده و در آن به مزایا و معایب حذف و تخریب سد‌ها پرداخته شده است. در این مقاله علمی اشاره شده که سد‌هایی که تاکنون ساخته شده‌اند متناسب با الگوی جدید بارش‌ها و سیل به دلیل تغییر اقلیم نیست همچنین نویسندگان این مقاله تاکید کرده‌اند که افزایش حذف سد‌ها در جهان تنها یک مساله محیط زیستی نیست و دلایل اقتصادی و امنیتی نیز بر این مساله تاثیر دارد. نویسندگان این مقاله فرشید واحدی‌فرد، کاوه مدنی، امیر آقاکوچک و سانیت کومار توتا هستند. ترجمه بخش‌هایی از این گزارش را در ادامه بخوانید.

سال گذشته ناکارایی دو سد در میشیگان موجب سیل و به بار آمدن خسارت‌های زیادی شد. این مساله به بحثی در مورد حذف سد‌های قدیمی و مشکل‌دار را در ایالات متحده دامن زده است.
به دلیل تعداد زیاد سد‌های پرخطر و تغییرات شدید آب‌وهوایی به دلیل گرمایش زمین به نظر می‌آید که تصمیم به حذف سد‌ها در آینده نزدیک بیشتر شنیده شود.

در این گزارش به برخی خلا‌های فنی، نظارتی و هماهنگی پرداخته شده است که بررسی آن‌ها کمک می‌کند دیدگاه واقع بینانه‌تری در مورد مزایا و معایب حذف سد‌ها در ایالات متحده به دلیل تغییرات آب‌وهوایی به عموم مردم و دی‌نفعان داده شود.

بسیاری از مشکلات امروز ناشی از راه حل‌هایی است که در گذشته پیدا شده‌اند. سد‌هایی که روزگاری با افتخار برای تسهیل توسعه اقتصادی ساخته می‌شدند، اکنون به دلیل تبدیل شدن به منشا مشکلات بی‌سابقه محیط زیستی و اقتصادی-اجتماعی مورد انتقاد قرار گرفته‌اند.
تخمین زده می‌شود که بیش از ۲.۸ میلیون سد در سراسر جهان بر روی حدود ۶۳ درصد از رودخانه‌های مهم جهان ساخته شده‌اند.

ایالات متحده به تنهایی دارای بیش از ۹۱ هزار سد با میانگین سنی ۵۹ سال است که در سطح ملی در طیف‌های نامناسب تا تقریبا غیراستاندارد طبقه‌بندی می‌شوند.نزدیک به ۵۰ درصد از سد‌های بزرگ جهان در درجه اول برای آبیاری، تأمین آب آشامیدنی و تولید برق آبی ساخته شده اند. سد‌های بزرگ به طور معمول ۱۵ متر یا بیشتر ارتفاع دارند.

باید یادآور شد که نیروگاه برق‌آبی حدود ۷۰ درصد از منابع انرژی تجدیدپذیر جهان و ۲۴ درصد از تولید برق جهانی را تأمین می‌کند.

بیشتر بخوانید: استاندار اصفهان: وضعیت آب استان، بحرانی است

توسعه اقتصادی و رشد جمعیت تقاضای جهانی برای آب، غذا و انرژی را افزایش داده است. این امر سبب تشویق به سدسازی بیشتر در بسیاری از نقاط جهان به ویژه در آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی شده است، جایی که سدسازی هنوز به طور فعال دنبال و به عنوان نمادی از توسعه به آن نگاه می‌شود.
البته علاقه و جلب توجه به حذف سد‌ها به دلایل گسترده‌ای از جمله ترمیم محیط زیست، کاهش ریسک خطر تخریب سدها، هزینه‌های تعمیر و نگهداری، کارایی ضعیف، استاندارد‌های ایمنی در حال پیشرفت و استاندارد‌های محیط زیستی و نگرانی برای امنیت سد‌های کوتاه و… در کشور‌های درحال توسعه و توسعه یافته به سرعت در حال افزایش است.

تخمین زده شده است که بین ۴۰۰۰–۵۰۰۰ سد در اروپا برداشته شده است. تا کنون ایالات متحده حدود ۱۷۰۰ سد خود را حذف کرده است که بیشتر آن‌ها پس از سال ۲۰۰۰ اتفاق افتاده است.

بیشتر سد‌های حذف شده تا امروز کوچک بودند و دیگر کارکرد مورد نظر را نداشتند مثلا برخی سد‌های کنترل کننده سیل‌های کوچک هم رسوب رفته بودند و هم ظرفیت کافی برای مهار سیل را نداشتند. البته در یکی دو دهه گذاشته تعداد سد‌های بزرگ حذف شده هم افزایش داشته است.در ادامه این روند با توجه به افزایش سن سد‌ها و افزایش آگاهی‌های محیط زیستی، پیش‌بینی می‌رود میزان حذف سد‌ها افزایش پیدا کند.

بزرگترین پروژه حذف سد در جهان تا به امروز، تخریب سد‌های الوا (Elwha) و گلینز کنیون (Glines Canyon) از روی رودخانه الوا در واشنگتن در سال ۲۰۱۱ بوده است. البته این رکورد به زودی جایگزین خواهد شد چرا که ایالت کالیفرنیا به تازگی مجوز‌هایی را برای برداشتن چهار سد رودخانه کلامات صادر کرده است.

از سال ۱۸۴۸ هر سال به طور متوسط ۱۰ سد در آمریکا تخریب شده است. اما این عدد به ۲۵ سد در سال از  سال ۲۰۱۰ افزایش پیدا کرده است.از سال ۱۸۵۰ تا ۲۰۱۷، ۴ درصد تخریب سد‌ها در آمریکا با تلفات همراه بوده است به طوری که در فرآیند تخریب ۶۴ سد، ۳ هزار و ۴۹۵ کشته شدند.

در حال حاضر بیش از ۲۳۳۰ در ایالات متحده به عنوان سد‌های ناکارا و پرخطر دسته‌بندی شده‌اند که همچنان در حال کار هستند. این اتفاق به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری در نوسازی سد‌ها رخ داده است.
تخمین زده می‌شود که نوسازی و ارتقا سد‌های خصوصی در امریکا به ۶۵ میلیارد دلار هزینه نیاز داشته باشد.
با توجه با بالا رفتن سن سد‌های پرخطر و بدتر شدن الگو‌های جدید حوادث شدید آب‌وهوایی در آینده سد‌های بیشتری خراب شوند.

آیا حذف سدها، پیروزی برای محیط زیست است؟

افزایش علاقه عمومی به حذف سد‌ها در گروه‌های محیط زیستی به عنوان پیروزی برای محیط زیست تلقی می‌شود، اما واقعا به صورت انحصاری حذف سد‌ها فقط یک تصمیم محیط زیستی است؟

تاریخچه کوتاه حذف سد‌ها در آمریکا چنین چیزی را به ما نمی‌گوید. نگرانی‌های محیط زیستی در تصمیم حذف سد‌ها نقش دارد، اما اغلب تنها دلیل اصلی این تصمیمات نیست. امنیت و مسائل اقتصادی هم جزو دلایل اصلی و غیر محیط زیستی حذف سد‌ها هستند. همچنین یکی دیگر از ایده‌های گمراه کننده در مورد حذف سد‌ها این است که حذف سد، آسیب‌های انباشته شده محیط زیستی در طول دهه‌ها را به سرعت جبران می‌کند در حالی که سوابق حذف سد‌ها نشان می‌دهد که اگرچه پاسخ فیزیکی رودخانه و اکوسیستم به این مساله نسبتاً سریع است، اما محیط طبیعی به طور کامل به دوران ساخت قبل از سد باز نمی‌گردد. علاوه بر این نخاله‌های ساختمانی پس از حذف سد می‌تواند اثرات جدید محیط زیستی ایجاد کند. بدون شک حذف سد مزایای بالقوه محیط زیستی را به همراه دارد با این حال در عمل چنین مزایایی همیشه برای توجیه برداشتن سد برای احیای محیط زیست کافی نیست.

روند ترمیم محیط زیست پس از برداشت سد باید شامل برنامه ریزی دقیقی باشد تا اطمینان حاصل شود که فرآیند احیای محیط طبیعی پس از تخریب سد با عواقب پیش‌بینی نشده و ناخواسته‌ای همراه نیست.
نقص‌ها و محدودیت‌های مختلفی در ادراک و فهم تجربه‌های برداشت سد وجود دارد. در ایالات متحده فقط ۹ درصد برداشت سد‌ها در مقالات منتشر شده مستندسازی شده‌اند.

حذف سد‌ها و الگوی جدید بارندگی شدید و سیل

تغییرات آب‌وهوایی و تغییر شرایط حوضه‌های آبخیز بر مدیریت و بهره‌برداری مدیریت مخازن تأثیر می‌گذارد و می‌تواند بیشتر حذف کردن سد‌ها را ضروری کند.

بارش شدید و جاری شدن سیل از عوامل اصلی در طراحی، عملکرد و حتی تصمیم به خراب کردن سد‌ها هستند. در تصمیم برای حذف سد باید الگو‌های جدید بارش شدید و جاری شدن سیل را در نظر گرفت. همچنین باید توجه داشت که الگو‌های جدید تغییرات آب‌وهوایی در طراحی سد‌های گذشته در نظر نگرفته شده است؛ که این مساله می‌تواند به طور قابل توجهی طول عمر واقعی سد‌ها را کاهش دهد، ایمنی آن‌ها را کم کند و اتفاقات بحرانی مانند سرریز شدن سد را افزایش دهد.

منبع: روزنامه پیام ما