منابع طبیعی گلستان، در محدوده زون حریم این منطقه ثبت جهانی، به نیروی دریایی ارتش مجوز ساخت و ساز داد.
جامعه ۲۴ - وقتی همه سرمان گرم احداث تله کابین گرگان در جنگل‌های هیرکانی و اجرایی شدن مجدد مصوبه احداث جاده ابر بود، کمی آن سوتر در درازنو و در ارتفاعاتی که کمتر کسی سری به آن می‌زند، سازه‌ای بتنی به جان میراث جهانی هیرکانی افتاده بود. سازه‌ای که بنابر شواهد از سوی نیروی دریایی ارتش و با اجازه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در زون حریم منطقه ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی احداث شده است.
براساس پیگیری‌های «پیام ما»، مجوز احداث این ساختمان که کاربری آن به روشنی معلوم نیست درحالی از سوی اداره کل منابع طبیعی استان صادر شد که با وجود حساسیت بالا در منطقه جهان‌نما و درازنو، این دستگاه پیش از صدور مجوز ساخت بنا، از هیچ یک از دستگاه‌های حفاظت محیط زیست استان و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استعلام‌های لازم را دریافت نکرده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در خصوص این مجوز می‌گوید: نیروی دریایی ارتش اعلام کرد که نیاز به احداث رادار در منطقه دارد. به هرحال کشور از نظر امنیتی نیاز‌هایی دارد که نمی‌توانیم بگوییم انجام ندهید، چون موضوع مربوط به همه ماست.
عبدالرحیم لطفی ادامه می‌دهد: از سویی قرار نیست در این منطقه ساختمانی ساخته شود بلکه فقط تاسیسات بارگذاری می‌شود. زمینی هم که به ارتش واگذار شده در محدوده حفاظت شده جهان‌نما نیست بلکه در محدوده‌ای است که تاسیسات صدا و سیما هم در آن واقع است، همین طور معدن متروکه‌ای آنجاست. در مجاورت این منطقه واگذاری حدود ۱۰۰۰ تا ۱۱۰۰ متر از اراضی صورت گرفته است؛ بنابراین این طور نیست که بگوییم منطقه وسیعی از محدوده جنگلی به نهاد یا سازمانی واگذار شده است.
لطفی این محدوده را در منطقه حفاظت شده جهان‌نما نمی‌داند و معتقد است به همین دلیل نیاز به استعلامی نبود. اما او بر نکته دیگری نیز اصرار دارد و می‌گوید: به هر صورت استان باید با این موضوع موافقت می‌کرد، چون ساخت این مجموعه راداری، مصوبه کشوری داشت و موافقت با آن از سوی سازمان کشوری اعلام شده بود.
دیوار‌های بتنی به جای تاسیسات
«پیام ما» در سرکشی میدانی از سایتی که قرار است تاسیسات ارتش در آن بارگذاری شود مغایرت‌های زیادی با آنچه مدیرکل منابع طبیعی استان می‌گوید یافته است. دیوار‌ها و بلوک‌های پیش ساخته، نرسیده به امامزاده چهل‌تن و در پایین دست سایت صدا و سیما در سمت چپ جاده، محوطه‌ای بیش از ۱۰۰۰ متر را محصور کرده‌اند. اما این همه بخشی از جنگل‌های هیرکانی نیست که اکنون در اختیار ارتش است. بلکه تقریبا دو برابر مساحت محصور در دیوار‌های بتنی، از پوشش گیاهی خالی شده و خاک آن کوبیده شده است.
همچنین حجم زیادی از نخاله‌های بتن در یکی از اضلاع این منطقه، محیط بر مستطیل دیوار کشیده و حجم زیادی از بلوک‌های بتنیِ بدون استفاده در ضلع دیگر این محوطه انباشته شده است. بخش‌های زیادی از منطقه خاک‌برداری شده و تلی از خاک تازه برداشت شده در ضلع دیگری خارج از محوطه ایجاد شده است.
همچنان در حال پیگیری هستند
این اتفاقات در حالی رخ داده است که نه تنها مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان بلکه مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان هم می‌گوید از دیوارکشی بی‌خبر بوده است.
رحمان فرمانی مدیرکل میراث استان گلستان که به نظر باید زودتر از هر نهاد دیگری از وضعیت آثار ثبت شده در استان اطلاع داشته باشد دو هفته پیش از بازدید «پیام ما» از این منطقه، از سوی روزنامه در جریان این رخداد قرار گرفت، اما تا لحظه تنظیم این گزارش موضوع را به پیگیری محول کرده است. با این وجود معاونت مربوطه این دستگاه پس از اطلاع از صدور مجوز طی مکاتبه‌ای با اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان، خواستار ارسال دقیق لوکیشن و توضیح در خصوص آن شد. مکاتبه‌ای که تا پنجشنبه، ۹ تیر ۱۴۰۱، یک روز پیش از تنظیم این گزارش بی‌جواب مانده است.
به نظر می‌رسد تنها دستگاهی که نه تنها به وظیفه سازمانی بلکه به بیش از آن عمل کرده است اداره کل حفاظت محیط زیست استان است.
بیشتر بخوانید: جنگل هیرکانی را به سایت دفع زباله تبدیل کرده‌اند
وحید خیرآبادی، معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان می‌گوید: بلافاصله پس از اطلاع، این موضوع مسئله را بررسی کردیم. این مجوز در محدوده جهان‌نما به عنوان یکی از مناطق چهارگانه حفاظتی ما صادر نشده است، اما در یکی از لکه‌های ثبت شده به نام محدوده ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی است. بلافاصله طی مکاتبه‌ای از روی مسئولیت موضوع به میراث فرهنگی استان برای پیگیری و بررسی دقیق اعلام شد.
مکاتبه‌ای که گویی از سوی متولی نخست استان در حوزه آثار ثبت ملی و ثبت جهانی جدی گرفته نشده است.
به اسناد رجوع کنند
مدیر پایگاه جنگل‌های هیرکانی می‌گوید: پس از تلاش‌های بسیار و بررسی‌هایی که از سوی یونسکو انجام شد تیر ۱۳۹۸، دوازده لکه در محدوده پهنه وسیع جنگل‌های هیرکانی به عنوان میراث جهانی به ثبت رسید. قوانین حاکم بر هر اثر جهانی، از محدوده‌های حفاظتی نیز بالاتر است.
رمضانعلی قائمی توضیح می‌دهد: در مورد این اثر طبیعی که به ثبت جهانی رسیده است هر سه دستگاه منابع طبیعی و آبخیزداری، سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مسئول هستند. نکته‌ای در مورد این مناطق باید لحاظ شود این است که از نظر قانون، امکان واگذاری و ساخت و بارگذاری مصالح سنگین و تاسیسات نه فقط در محدوده زون مرکزی بلکه در زون‌های حریم که به عنوان ضربه‌گیر هستند نیز وجود ندارد. نکته دیگر اینکه تمام نقشه‌های این لکه‌های به ثبت رسیده با مشخصات دقیق در سازمان جنگل‌ها موجود است بنابراین انتظار می‌رود علاوه بر دریافت استعلام از سازمان‌های دیگر، این نقشه‌ها به دقت چک شوند.
او اضافه می‌کند: پیشنهاد می‌کنم یک بار دیگر نقشه‌های مربوط به پهنه‌های تعیین شده در منطقه ثبت جهانی هیرکانی، مورد بررسی دقیق قرار بگیرد و از ساخت و ساز یا دخل و تصرف در محدوده‌های حریم هم به شکل جدی جلوگیری شود.
قائمی تاکید می‌کند که نه فقط ارتش بلکه هیچ سازمان دیگری را به جز متولیان نمی‌توان مقصر این رخداد قلمداد کرد. او می‌گوید: هر دستگاهی ممکن است به توسعه و تحقق برنامه‌های خود نیاز به فضایی داشته باشد. مقصر متولی است که از حوزه تحت حفاظت خود، مراقبت نمی‌کند. نه فقط ارتش بلکه ممکن است سایر سازمان‌ها نیز درخواست‌های مشابهی داشته باشند. این ما هستیم که به عنوان متولی باید درخواست را بررسی و با موقعیت و مر قانون تطابق دهیم.
خطر خروج جنگل‌های هیرکانی از فهرست جهانی یونسکو
۱۴ تیر ۱۳۹۸ و در چهل و سومین اجلاس کارگروه میراث جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) که در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان برگزار شد، مناطقی از جنگل‌های هیرکانی یا جنگل‌های شمال، تحت نام میراث طبیعی ایران، با تایید اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، ثبت جهانی شد و در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.
این مناطق شامل پارک ملی گلستان، جنگل ابر، افراتخته، جهان‌نما، بولای دودانگه و چهاردانگه، جنگل الیمستان هراز در آمل، جنگل واز حوزه کجور نوشهر، چهارباغ چالوس، جنگل خشکه‌داران، جنگل رودخان، سیاه رودبار گیلان، منطقه حفاظت شده لیسار، در مجموع به مساحت ۳۰۷ هزار هکتار است که در چهار استان گلستان، مازندران، گیلان، سمنان، خراسان شمالی قرار دارد.
هدف از این ثبت پس از پایان اجلاس، نه فقط تلاش برای حفاظت از بخش‌های ثبتی بلکه کاهش تدریجی عوامل تهدید و تخریب در نقاط دیگر جنگل‌های هیرکانی اعلام شد. این رویداد به مثابه سندی جهانی شد که اثری طبیعی و منحصر به فرد و قابل توجه در حفظ حیات بشر، در کشور ما وجود دارد.
با وجود اینکه ایران می‌تواند از کمک‌های مالی، مشاوره‌های علمی، تحقیقاتی و پژوهشی بین‌المللی جامعه به نفع حفاظت از این موهبت طبیعی استفاده کند، اما مخاطرات گسترده در این محدوده‌ها، در بیشتر موارد از سوی دولت رقم می‌خورد. حالا فقط ۳ سال از ثبت جهانی این اثر گذشته است و بیم این می‌رود که با دست‌درازی‌های متعددی که خلاف تعهدات ایران به یونسکو است این اثر در خطر خروج از فهرست میراث جهانی قرار گیرد.