علی رغم وضع محدودیت‌های کرونایی بسیاری از مردم، دیگر همانند سابق توجهی به این پروتکل‌ها نشان نمی‌دهند، جامعه شناسان و متخصصان سلامت اجتماعی این موضوع را ناشی از خدشه‌دار شدن اعتماد عمومی و از دست رفتن سرمایه اجتماعی می‌دانند.
جامعه ۲۴ - بسیاری از کارشناسان بر این اعتقاد هستند که ایران تنها کشوری در جهان است که در یک موج از بیماری کرونا پنج پیک مختلف را تجربه کرده است. تجربه این پنج پیک و ایجاد محدودیت‌های گوناگون موجب ناراضایتی و همزمان خسته شدن مردم به لحاظ اجتماعی، روانی و فردی شده است. در این میان علی‌رغم وضع این محدودیت‌ها بسیاری از مردم، دیگر همانند سابق توجهی به این پروتکل‌ها نشان نمی‌دهند، جامعه شناسان و متخصصان سلامت اجتماعی این موضوع را ناشی از خدشه‌دار شدن اعتماد عمومی و از دست رفتن سرمایه اجتماعی می‌دانند.
از ۳۰ بهمن‌ماه ۹۸ تا امروز بیش از یکسال و نیم از شیوع پاندمی کرونا در ایران می‌گذرد و از آن زمان تا امروز کشور با پنج پیک مختلف از این بیماری مواجه شده است و هر بارهم برای کاهش خسارت‌های ناشی از آن، پروتکل‌ها و محدودیت‌های مختلفی وضع می‌شود. این محدودیت‌ها در روز‌های نخست با همراهی مردم مواجه شد، چنانکه عید نوروز ۹۹ بیشترین میزان رعایت پروتکل‌ها را شاهد بودیم که در نتیجه آن میزان مبتلایان و مرگ و میر‌های ناشی از این بیماری در پایین‌ترین میزان خود بود. با این حال رعایت پروتکل‌ها دوام نیاورد و کم کم با عادی‌انگاری‌ها از سوی مردم و مسئولین، پیک دوم، پیک سوم و پیک چهارم فرا رسید و میزان مبتلایان و مرگ و میر‌ها رکورد‌های مختلفی را ثبت کرد.
با ورود کشور به پیک پنجم کرونا هنوز وضعیت رعایت پروتکل‌های بهداشتی به زعم بسیاری از کارشناسان و مسئولین بهداشتی کشور مطلوب نیست که این موضوع موجب می‌شود تا نه تنها این پیک طول بکشد بلکه کشور پیک‌های بعدی را نیز تجربه کند. مسعود یونسیان استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران چندی قبل به سپید گفت که باید در انتظار پیک‌های بعدی کرونا بود و اکنون زمان برای پیشگیری از پیک پنجم کرونا از دست رفته است. حسین کرمانپور مدیر اورژانس بیمارستان سینا نیز در گفت‌وگویی با سپید وضعیت کنونی را ناشی از به بازی گرفتن بیماری به وسیله مردم و مسئولین دانست و او نیز بر این اعتقاد بود که پیک‌های ششم و هفتم و ... در راه خواهد بود.
بیشتر بخوانید: عدم پایش ویروس‌های جهش یافته کرونا در ایران
در حال حاضر به گفته ایرج حریرچی معاون کل وزارت بهداشت ۱۴۳ شهر یعنی حدود ۳۲ درصد شهر‌های کشور قرمز و ۳۲۹ شهر یعنی ۷۴ درصد قرمز و نارنجی هستند. ایرج حریرچی ضمن هشدار نسبت به وضعیت حاد کرونایی اظهار کرد: «جبهه اصلی ما در مقابله با کرونا در جنوب کشور است و استان‌ها و شهرهایمان از جنوب قرمز شده‌اند و در تهران موارد سرپایی کرونایی ۴۷ درصد افزایش پیدا کرده است و به عبارت دیگر یک و نیم برابر بیشتر شده است اکنون استان هرمزگان ۱۱ درصد موارد بستری، استان کرمان ۹ درصد و استان سیستان و بلوچستان نیز چهار درصد موارد بستری کل کشور یعنی ۲۴ درصد را همین سه استان تشکیل می‌دهند؛ درحالی که بیش از ۶ تا هفت درصد جمعیت کشور را بیشتر ندارند و بعد افزایش‌های ما از مرکز به طرف بالا رفته و بیماری از تهران وارد مازندران و گلستان شده است.»
وی که در روز‌های گذشته از مردم به دلیل عدم برآورده شدن وعده‌ها در کنترل بیماری عذرخواهی کرده بود دوباره از آنان درخواست کرد تا رسیدن به سطح رضایت بخش ایمنی جمعی همچنان پایبند به پروتکل‌های بهداشتی باشند و در این رابطه گفت: «باتوجه به اینکه هنوز واکسیناسیون کامل را برای گروه‌های سنی نتوانستیم انجام دهیم لذا متواضعانه و خاضعانه از مردم درخواست می‌کنیم تا ایمنی جمعی ناشی از ترزیق واکسن در چند ماه آینده صبوری کنند. پوشش واکسیناسیون در کشور بسیار سریع رشد خواهد کرد و ما به حدود واکسیناسیون ایمنی جمعی ناشی از واکسیناسیون در چند ماه آینده حتما خواهیم رسید که در این مدت نیازمند انجام رعایت دستور العمل‌های بهداشتی از سوی مردم هستیم.»
در روز‌های گذشته نیز علیرضا رئیسی سخنگوی ستاد ملی کرونا نسبت به عدم پایبندی به پروتکل‌های بهداشتی ابراز نگرانی کرد و گفت: «متاسفانه با این هشدار‌هایی که داده می‌شود میزان رعایت پروتکل‌ها حدود ۶۶ درصد است که بسیار جای تاسف دارد. اگر میزان رعایت پروتکل‌ها زیر ۸۵ درصد باشد، قطعا در کنترل بیماری کارساز نخواهد بود.»
از دست رفتن اعتماد اجتماعی
کارشناسان سلامت اجتماعی و جامعه شناسان این عدم پایبندی به پروتکل‌های اجتماعی را ناشی از خدشه‌دار شدن اعتماد اجتماعی می‌دانند.
احسان آقاپور دکترای سلامت اجتماعی در مورد وضعیت فعلی بیماری و نحوه برخورد مردم و مسئولین با آن اظهار کرد: «اثرات یک پاندمی تا سال‌ها می‌تواند در سطح جهان وجود داشته باشد و مردم نیز با آن درگیر باشند. این پاندمی خالی از اثرات ماندگار در طول سالیان نخواهد بود، باید این فرض کلی را در نظر بگیریم که این پاندمی اثرات منفی را در سطح جامعه خواهد داشت و این اثرات همزمان سلامت فردی و بالینی افراد، سلامت روانی و اجتماعی آنان را نیز تحت تاثیر قرار دهد و در نهایت سلامت عمومی را دچار خدشه کند.»
وی افزود: «برخورد علمی، جامعه نگر و مساله محور به پاندمی بسیار مهم است. اتفاقی که رخ داده این است چند عامل موجب شده تا سلامت اجتماعی مردم به خطر افتد. عوامل اقتصادی و تورم مردم را به عزلت کشاند، همزمان فشار پاندمی نیز با فشار اقتصادی هم افزایی پیدا کرد. از سوی دیگر مسئولین موضوع اقتصادی را به کناری نهادند و جسته گریخته به موضوع کنترل پاندمی پرداختند. متاسفانه بعد از چنین برخورد‌هایی موجب شد تا اعتماد عمومی جامعه و سرمایه اجتماعی جامعه برای کنترل بیماری از بین برود.»
آقاپور یادآور شد: «در حال حاضر خطر اصلی عدم اعتماد جامعه به برنامه‌های مردم برای کنترل پاندمی است. مردم در یک مثلث خطرناک فشار اقتصادی، عدم کنترل کرونا و عدم اعتماد اجتماعی نسبت به مسئولین و برنامه‌های آن‌ها قرار گرفته‌اند.»
وی یادآور شد: «راهکار باید این باشد که واقعیت‌ها را با مردم در نهاد تا اعتماد اجتماعی و برنامه‌های مختلف بازگردد، وقتی این موضوع حل شود ناخودآگاه وضعیت سلامت اجتماعی نیز حل می‌شود و مردم هم با پروتکل‌هایی بهداشتی همراهی خواهند داشت.»
این کارشناس سلامت اجتماعی تاکید کرد: «اگر مسئولان بتوانند راهکار‌های مختلفی را برای حل خدشه به اعتماد عمومی و سلامت اجتماعی در نظر بگیرند و خود مردم را نیز درگیر مبارزه با بیماری کنند و برای آن‌ها نقش‌های مختلفی در نظر بگیرند و مردم احساس کنند خود آن‌ها عامل و مسئول کنترل بیماری هستند این اعتماد دوباره شکل می‌گیرد، اما چیزی که در بین مسئولین می‌بینیم این است که مردم در یک سمت و مسئولین در جای دیگری قرار گرفته‌اند. مردم احساس می‌کنند که یک انفصال جدی بین آن‌ها و مسئولین وجود دارد لذا هیچگونه احساس همراهی، همدلی و پایبندی به پروتکل‌های بهداشتی نخواهند داشت.»
آقاپور با اشاره به وعده‌های مختلف در زمینه واکسیناسیون یا کنترل بیماری و عملی نشدن این وعده‌ها اظهار کرد: «عملی نشدن وعده‌های مسئولین جامعه موجب شده است تا سرمایه اجتماعی که ممکن بود ایجاد شود از بین رفته و خسارت‌های جبران ناپذیری از جمله عدم التزام جامعه به برنامه‌های دولت را شاهد باشیم. جامعه‌ای که اعتماد اجتماعی آن از بین برود تا ۸۰ درصد انسجام آن نیز از بین می‌رود و در پی آن سلامت روانی و سلامت اجتماعی و در نهایت سلامت عمومی جامعه به خطر می‌افتد.»
چگونگی بازآفرینی اعتماد اجتماعی برای کنترل بیماری
مرتضی قلیچ جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) نیز با اشاره به خدشه‌دار شدن اعتماد اجتماعی در پی عملکرد مسئولین در برخورد با پاندمی کرونا اظهار کرد: «اعتماد اجتماعی با کارآمدی و عمل به وعده‌های صادقانه مسئولین به وجود می‌آید، این اعتماد به سختی به دست آمده و خیلی زود هم از بین می‌رود، اگر ناکارآمدی باشد و وعده‌های توخالی داده شود جامعه علی رغم تلاش‌های بی وقفه که کادر‌های درمانی برای مبارزه با کووید ۱۹ دارند، دیگر نمی‌توانند به مدیریت کرونا اعتماد کنند و سیگنال‌هایی که آن‌ها ارسال می‌کنند را جواب دهند.»
این جامعه شناس یادآور شد: «برای بازسازی اعتماد عمومی باید مسئولان جامعه پیام‌های صادقانه و سیگنال‌های مبتنی بر کارآمدی به مردم ارسال کنند و نیاز‌های آنان را پاسخ دهند و به وعده‌های خود در زمینه‌های مختلف به ویژه در حوزه کنترل و مدیریت بیماری عمل کنند.»
وی تاکید کرد: «مردم خود را با کشور‌های همسایه مقایسه می‌کنند و می‌بینند که آن‌ها کرونا را شکست داده و این‌ها هنوز در حال تجربه پیک‌های مختلف هستند و احساس می‌کنند که در مدیریت کرونا خوب عمل نشده است. بر همین اساس باید واقعیت‌ها به مردم گفته شود و تلاش کرد دوباره اعتماد اجتماعی را ارتقا داد تا بتوان مردم را با برنامه‌های مدیریتی بیماری همراه کرد.»