مدیر پروژه مشارکتی حفاظت از میش‌مرغ تخصیص شماره اورژانس و تلاش برای تبدیل این گونه در معرض خطر انقراض به یک نماد محلی را از جمله اقدامات انجام شده برای حفاظت از میش‌مرغ ذکر کرد.
جامعه ۲۴ ، میش‌مرغ سنگین وزن‌ترین پرنده دارای قدرت پرواز در جهان است. جمعیت جهانی آن حدود ۵۰ هزار بال تخمین زده می‌شود و بیشترین جمعیت آن در کشورهای اسپانیا و پرتغال شناسایی شده است اما جمعیت این گونه در ایران که خجالتی‌ترین پرنده کشورمان محسوب می‌شود، حتی از یوزپلنگ آسیایی هم کمتر است. بر اساس آخرین سرشماری انجام شده - که مربوط به اسفند سال ۹۹ است - ۱۹ بال میش‌مرغ در کشور رصد شده است و جمعیت این پرنده در کشور کمتر از ۴۰ بال تخمین زده می‌شود و در خطر انقراض‌ترین گونه جانوری ایران محسوب می‌شود. با توجه به این شرایط در سال‌های اخیر اقداماتی برای حفاظت از این گونه انجام شده است که مدیر پروژه مشارکتی حفاظت از میش‌مرغ به تشریح آن پرداخته است.
مهدی نبی‌یان با تشریح کارهای انجام شده در قالب «اقدام ملی میش‌مرغ» گفت: از جمله اقدامات انجام شده خرید ۲۳ هکتار زمین در محدوده زیستگاه این پرنده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست است که می‌تواند کمک شایانی به حفاظت از این پرنده به‌ویژه در فصل جوجه‌آوری بکند.
وی افزود: از سال ۹۰ سازمان حفاظت محیط زیست زیستگاه این پرنده را در محدوده دشت «سوتاو» به عنوان پناهگاه حیات‌وحش با نام پناهگاه حیات‌وحش «دشت سوتاو و حمامیان» اعلام کرد و مرکز تحقیقاتی در آن ساخته شد که تجهیز آن در دستور کار اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی قرار دارد.
نبی‌یان با اشاره به اقدامات سازمان‌های مردم‌نهاد برای حمایت از میش‌مرغ اظهار کرد: کانون گردشگران طبیعت ایران در سال ۹۸ پروپوزالی برای انجام برخی اقدامات در راستای اقدام ملی به دفتر برنامه کمک‌های مالی کوچک ملل متحد (SGP) ارایه کرد. در ادامه با بررسی صورت گرفته در این دفتر که با حضور نماینده امور بین‌الملل سازمان حفاظت محیط زیست، تعدادی از کارشناسان مستقل و نمایندگان سمن‌های محیط زیستی صورت گرفت پروپوزال این طرح با عنوان «استقرار روش‌های حفاظت مشارکتی توسط جوامع محلی به منظور حفاظت پایدار از میش‌مرغ در آخرین زیستگاه این پرنده در ایران، روستاهای پیرامون دشت سوتاو بوکان» مورد تصویب قرار گرفت.
مدیر پروژه مشارکتی حفاظت از میش‌مرغ با بیان اینکه شروع کار ما با آغاز پاندمی کرونا همزمان شد، اظهارکرد: این وضعیت باعث شد با یک تاخیر زمانی در شروع پروژه روبرو شویم ولی در مرداد سال ۹۹ کار با جدیت آغاز شد.
وی افزود: کار ما جلب و جذب مشارکت جامعه محلی برای حفاظت از میش مرغ است و بر اساس چهار اقدام در این حوزه عمل می‌کنیم. در این جهت برای تشکیل یک گروه محلی با کمک ساکنان حاشیه زیستگاه اعم از افراد علاقه‌مند، کشاورزان، دامداران، صاحبان کمباین و افراد ذینفع با موضوع میش‌مرغ تلاش کردیم و آموزش‌هایی را ارایه دادیم.
بیشتر بخوانید: رهاسازی حیات وحش درمان شده در پردیسان
تلاش برای تبدیل میش‌مرغ به یک نماد محلی
نبی‌یان اضافه کرد: در کنار آن جلساتی برای آموزش جامعه زنان در روستاهای حاشیه زیستگاه میش‌مرغ در نظر گرفتیم تا بتوانیم میش‌مرغ را به عنوان یک نماد بشناسانیم به‌گونه‌ای که این گونه را به عنوان یک برند در محصولات جامعه روستایی مثل صنایع دستی از جمله فرش، زیورآلات و کاشی و .... به کار ببرند. در این جهت جلساتی را نیز با سازمان فنی و حرفه‌ای، میراث فرهنگی و گردشگری، معاونت امور بانوان فرمانداری بوکان و مدرسان سرشناس صنایع دستی برگزار کردیم.
وی با اشاره به طراحی پوستری درباره میش‌مرغ گفت: در این پوستر به‌صورت اینفوگرافی اطلاعات این گونه و تهدیدات آن و موارد حفاظتی ارایه شد و در اختیار جامعه محلی در روستاهای حمامیان، ینگیجه، شیخلر، قازلیان، اختطار، دنگوز، جمبوغه، گردقبران، تبت، سه‌کانیان و بیگ‌اویسی قرار گرفت این پوستر دراماکن مختلف مانند مساجد، نانوایی‌ها، سوپرمارکت‌ها و مدارس و .... نیز نصب شده و اطلاع‌رسانی صورت گرفته است.
نبی‌یان اضافه کرد: با تعامل خوب شکل گرفته با جامعه محلی کمیته‌ای برای حفاظت از میش‌مرغ به نام «چیرگه وانان» در دل انجمن محیط زیستی «ژینبانان سروش بوکان» شکل گرفت که به عنوان بازوی اجرایی جامعه محلی در کنار ما قرار گرفتند.
وی مدیریت و کنترل جمعیت طعمه‌خواران در محدوده زیستگاه میش‌مرغ را یکی دیگر از اقدامات انجام شده ذکر و اظهارکرد: این گونه‌ها با تغذیه از جوجه‌ها و تخم‌های میش‌مرغ‌ها تهدیدی بالقوه برای این پرنده در حال انقراض محسوب می‌شوند. از جمله طرح‌های اجرا شده به مدیریت جمعیت سگ‌های ولگرد و بلاصاحب و سگ‌های گله و حیوانات شکارچی مثل روباه و شغال می‌توان اشاره کرد.
مدیر پروژه مشارکتی حفاظت میش‌مرغ اضافه کرد: ما با کمک شهرداری بوکان حدود ۶۰ قلاده سگ ولگرد که در محدوده زیستگاه پرسه می‌زدند را جمع‌آوری و به پناهگاه شهرداری بوکان منتقل و برنامه آموزش چهره به چهره برای کلیه دامداران و چوپانان در محدوده زیستگاه میش‌مرغ را برگزار کردیم تا توجیه شوند که چگونه سگ‌های گله را در محدوده زیستگاه کنترل کنند.
نبی‌یان اقدام سوم را مدیریت کشاورزی با اولویت قرار دادن حفاظت از میش مرغ ذکر و اظهارکرد: برای این کار تلاش کردیم ساز و کاری را ایجاد و از تهدیداتی که کشاورزی در عرصه زیستگاه برای میش‌مرغ به وجود می‌آورد تا حد امکان کم کنیم. این پرنده در محدوده گندم‌زارها جوجه آوری می‌کند یعنی آشیانه خود را در وسط گندم‌زارهای دیم می‌سازد و همانجا تخم‌گذاری می‌کند. این زمین‌ها از دیربازدر این منطقه وجود داشته‌اند و بین مردم و میش‌مرغ همزیستی در جریان بوده است.
وی ادامه داد: با توسعه و مکانیزه شدن کشاورزی این همزیستی دچار خلل شده است. در گذشته با داس گندم‌ها درو و فعالیت کشاورزی به‌صورت دستی انجام می‌شد بنابراین به میش‌مرغ‌ها آسیبی نمی‌رسید اما از زمانی که شخم به وسیله تراکتور، برداشت با کمباین و سمپاشی به صورت مکانیزه انجام می‌شود، کشاورزی در عرصه زیستگاه به یکی از عمده‌ترین تهدیدات میش مرغ تبدیل شده و تنها راه برای مدیریت و کنترل این تهدیدات، مشارکت کشاورزان در این زمینه است.
مدیر پروژه مشارکتی حفاظت از میش‌مرغ ادامه داد: ما برای جلب مشارکت کشاورزان در مساجد روستاها با امامان جماعت مساجد که به آن‌ها ماموستا گفته می‌شود، صحبت کردیم و اطلاعات را با آن‌ها در میان گذاشتیم و حمایتشان را جلب کردیم. با کمک اعضای شوراهای روستا، دهیار و ماموستاها جلساتی را برای کشاورزان و مالکان زمین‌های گندم در محدوده زیستگاه میش‌مرغ برگزار کردیم و از آنان خواستیم که در این زمینه به کمک ما و میش‌مرغ‌ها بیایند و خوشبختانه با حمایتی غیرقابل انتظار روبرو شدیم.
وی در ادامه گفت: با کمک و مشورت جهاد کشاورزی بوکان و کمک اداره حفاظت محیط زیست بوکان و پذیرش از طرف کشاورزان یک مرحله از سمپاشی و استفاده از سموم و کودهای شیمیایی در زیستگاه را حذف کردیم تا عملیات سمپاشی و استفاده از علف کش با هم و در یک مرحله انجام شود.
مدیر پروژه حفاظت مشارکتی از میش‌مرغ با بیان اینکه مطالعات نشان می‌دهد میش‌مرغ‌ها عمدتاً در اراضی کشاورزی گندم دیم جوجه‌آوری می‌کنند، تصریح کرد: اراضی گندم یک پناهگاه برای میش‌مرغ‌ها به حساب می‌آید تا قبل از قدرت پرواز پیدا کردن بتوانند تغذیه کنند و خودشان را از دشمنان و حیوانات شکارچی و سگ‌های ولگرد و گله مخفی کنند.
وی اضافه کرد: رشد جوجه‌ها کند است و تا زمانی که بتوانند پرواز کنند حدود یک ماه تا ۴۵ روز دیرتر از زمانی است که محصول گندم رسیده است و توسط کمباین‌ها برداشت می‌شود یعنی وقتی کمباین در محدوده اراضی دشت سوتاو شروع به کار می‌کند، جوجه میش‌مرغ‌ها هنوز به قدرت پرواز نرسیده‌اند و با دروی گندم دیگر جایی برای پنهان شدن و تغذیه جوجه میش‌مرغ‌ها باقی نمی‌ماند.
نبی یان ادامه داد: در این شرایط بر اساس اقدامات پیش‌بینی شده در برنامه عمل میش‌مرغ، باقی گذاشتن محصول گندم سرپا بدون درو در منطقه یکی از راهکارهای کارگشا است.
نبی‌یان در ادامه گفت: در سال جاری اقدام مهمی که در پی تصویب بودجه اقدام ملی به ارزش ۴۹۰ میلیون تومان انجام گرفت، خریداری نزدیک به ۴۰ هکتار محصول گندم سرپا از کشاورزان توسط اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در محدوده زیستگاه جوجه‌آوری در پناهگاه حیات وحش دشت «سوتاو» است. با این کار تضمینی و کمکی برای حفظ و بقای جوجه‌های میش‌مرغ در فصل جوجه‌آوری در منطقه به وجود آمد.
وی اضافه کرد: علاوه بر این، پنج هکتار محصول گندم سرپا در محدوده روستاهای قولر، سه‌کانیان و بیگ اویسی نیز با منابع مالی پروژه از کشاورزان خریداری کردیم و این گندم‌ها با هدف پشتیبانی از بقای جوجه میش‌مرغ‌ها پیش از قدرت پرواز درو نشده است.
مذاکره با کمباین‌داران و کشاورزان تحت عنوان پویش «صدمتر برای میش‌مرغ»
وی با بیان اینکه در «انجمن ژینبانان سروش بوکان» کمیته‌ای را به اسم کمیته «چیرگه وان» (محافظان میش‌مرغ) تشکیل دادیم که این گروه آموزش‌های لازم را دیدند و به کمباین‌داران و مالکان زمین و کشاورزان در فصل دروی گندم مراجعه کردند و از آنان خواستند هر کشاورزی از هر زمین گندم حداقل ۱۰۰ متر را به خاطر میش‌مرغ‌ها درو نکند. تقریبا هیچ کشاورزی نبود که به خاطر میش‌مرغ‌ها بخشی از زمین را باقی نگذارد؛ از ۱۰۰ متر گرفته تا ۱۲۰۰ متر مربع.
نبی‌یان اضافه کرد: هدف ما از این کار جلب مشارکت کشاورزان برای حفاظت از میش‌مرغ‌ها و ایجاد امکان جوجه‌آوری برای این گونه بوده است و در حال حاضر در محدوده زیستگاه میش‌مرغ نزدیک به ۵۰ قطعه زمین درونشده گندم داریم. در هر قطعه تابلوی نوار میش‌مرغ نصب و روی تابلو نام کشاورز و درو نشدن بخشی از گندم آن منطقه به نفع حیات میش‌مرغ‌ها نوشته شده است.
وی با اشاره به گفت و گو با کمباین‌داران اظهارکرد: از آنان خواستیم تا در صورت مشاهده میش‌مرغ این موضوع را به ما گزارش کنند و شماره تلفن همراهی را با عنوان «اورژانس میش‌مرغ» مشخص کردیم و روی آن تبلیغ گسترده‌ای انجام دادیم تا بتوانیم از این طریق نیز در جهت محافظت از میش‌مرغ تلاش کنیم.
نبی‌یان در پایان اظهارکرد: مردم بوکان و روستاهای اطراف زیستگاه در چند ماه گذشته به‌ویژه در فصل دروی گندم فراتر از انتظارات با ما همکاری کردند و به بهترین حافظان میش‌مرغ در منطقه تبدیل شده‌اند. خوشبختانه تاکنون مشاهده حدود شش بال جوجه میش‌مرغ توسط کارشناسان اداره حفاظت محیط زیست بوکان گزارش شده است. این خبر خوبی برای ماست. اگر این جوجه‌ها زنده بمانند و به بلوغ برسند می‌توانند کمک شایانی به بقای نسل میش‌مرغ در ایران بکنند.