دهانه غلامان که در ۲ کیلومتری روستای قلعه نو و ۴۴ کیلومتری جنوب شرق شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد، نخستین بار در سال ۱۳۳۹ توسط باستان شناس ایتالیایی مورد بررسی و کاوش قرار گرفت.
جامعه ۲۴ - این شهر روی بلندی شبیه تراس قرار گرفته که طول آن ۴ تا ۵ کیلومتر است. یکی از دلایل احداث این شهر بر تراس، جلوگیری از خطرات و خسارت‌های ناشی از سیلاب‌های فصلی و ناگهانی رود هیرمند و شاخه‌های فرعی آن همچون سنا رود بوده است. هدف دیگر نیز برخورداری و حداکثر استفاده از اراضی مزروعی پیرامون تراس به‌منظور فعالیت‌های کشاورزی اهالی این شهر بوده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان در این باره به «ایران» می‌گوید: نتایج حاصل از کاوش‌ها نشان می‌دهد که بقایای این شهر حداقل به مساحتی به طول یک و نیم کیلومتر و عرض ۳۰۰ تا ۸۰۰ متر و در زمان هخامنشیان یعنی سده‌های ۵ و ۶ قبل از میلاد بوده و بمدت ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال هم در این منطقه سکونت وجود داشته و از امنیت خوبی برخوردار بوده است.
دکتر علیرضا جلال زایی با بیان اینکه نکته‌ای که موجب اهمیت این منطقه باستانی می‌شود این است که شهر دهانه غلامان، تنها شهر خشتی باقی مانده از دوران هخامنشیان است، اظهار می‌دارد: این شهر بخوبی بیانگر چگونگی زندگی مردم عادی و تأثیر و نقش مذهب در آن است به طوری که به وضوح می‌توان انواع خانه‌های شخصی و خصوصی مردم عادی را در کنار ساختمان‌های دولتی، عمومی و مذهبی بزرگ مشاهده کرد.
وی اضافه می‌کند: معبدی هم در این شهر وجود داشته که نشان از دین زرتشتی مردمان این منطقه دارد و اهمیت آن به اندازه‌ای است که دیگر ساختمان‌های ساخته شده در این منطقه نیز برگرفته از همین معبد بوده است. همچنین نشان می‌دهد که در آن زمان مذاهب روی ساخت و ساز‌ها نیز تأثیر بسزایی داشته اند.
بیشتر بخوانید: هتل موزه، پدیده‌ای کاربردی در صنعت گردشگری
این مسئول در خصوص فعالیت‌های میراث فرهنگی استان در این منطقه تاریخی اظهار می‌دارد: به‌عنوان متولی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری که این شهر تاریخی خاص را در استان خود داریم سعی کرده‌ایم از طریق اعتبارات اختصاص یافته به آثار تاریخی استان در سطح استانی و ملی، از این منطقه محافظت کنیم و در قسمت‌هایی که حوادث طبیعی تخریب‌هایی ایجاد کرده‌اند، مرمت‌هایی را انجام دهیم تا آثار تاریخی این شهر را سرپا نگه داریم.
وی می‌افزاید: همچنین سعی شده جاذبه‌هایی در حوزه گردشگری و پیوندی بین شهر دهانه غلامان با دیگر شهر‌های تاریخی استان ایجاد کنیم تا تأثیر مناسبی برای حضور گردشگران و مشاهده بنا‌های تاریخی این منطقه داشته باشد.
دکتر جلال زایی در زمینه ایجاد امکانات گردشگری در این شهر می‌گوید: بواسطه حفظ حریم‌های تاریخی و... که در این منطقه وجود دارد، نمی‌توانیم ساخت و ساز و تصرفاتی در شعاع‌هایی از این شهر انجام دهیم، اما در مناطقی با فاصله مجاز، بومگردی ایجاد شده و از سرمایه‌گذارانی که تمایل دارند در این منطقه و اطراف دیگر بنا‌های تاریخی استان، امکانات گردشگری، بومگردی و کمپ‌های خدماتی نظیر مجتمع‌های خدماتی، رستوران‌ها، تالار‌ها و... ایجاد کنند استقبال و در حد توان مالی نیز برای کمک به آن‌ها زیرساخت‌های اولیه را فراهم می‌کنیم تا با پشتوانه بهتر و بیشتری پا در این عرصه بگذارند و میزان جذب گردشگر را مضاعف کنند.
وی تأکید می‌کند: خوشبختانه حدود ۴ سالی است که نزد گردشگران کشور، استان سیستان و بلوچستان جزو ۵ مقصد گردشگری نخست قرار گرفته و این اتفاق خوبی است. ما نیز در تلاشیم با ایجاد امکانات، گردشگران بیشتری به استان جذب کنیم.