درواقع ارائه خدمات روانشناسی و مشاوره در فضای مجازی، باعث شد که عده‌ای با سوء‌استفاده از این شرایط، خود را به عنوان روانشناس و مشاور به مردم معرفی کنند و از همین طریق، جیب مردم را خالی کنند.
جامعه ۲۴- روانشناسی زرد با ارائه توصیه‌های کلی برای عموم، مثل یک مخدر زودگذر برای شنونده عمل می‌کند
ارائه خدمات مشاوره در فضای مجازی، فرصتی را فراهم آورد که عده‌ای با وجود آنکه دانشی در حوزه سلامت روان نداشتند، صرفا با بیان حرف‌های زیبا، هیجانی، بدون پایه علمی و یا در اصطلاح با شیوه «روانشناسی زرد»، انبوهی فالوئر در فضای مجازی جذب کنند و از طریق همین دنبال کننده‌ها برای خودشان مشتری دست و پا کنند. برخی مشاوران و مسئولان از دستگاه قضا درخواست کرده‌اند تا به موضوع دفاتر غیرمجاز مشاوره و روانشناسی و سوء‌استفاده برخی از عنوان مشاور و روانکاو در فضای مجازی ورود کند.
درواقع ارائه خدمات روانشناسی و مشاوره در فضای مجازی، باعث شد که عده‌ای با سوء‌استفاده از این شرایط، خود را به عنوان روانشناس و مشاور به مردم معرفی کنند و از همین طریق، جیب مردم را خالی کنند.
این افراد در فضای مجازی با فعالیت خود اقدام به کلاهبرداری و سودجویی از متقاضیان می‌کنند. بیشتر این افراد مدارک علمی لازم را برای ارائه خدمات مشاوره‌ای ندارند، به طوری که بدون داشتن تابلوی رسمی مشغول به کار هستند و در عین حال در بستر فضای مجازی، اقدام به تبلیغ و معرفی خود می‌کنند. به همین دلیل خانواده‌ها برای دریافت خدمات روانشناسی حتما از مجوز مراکزی که به آن‌ها مراجعه می‌کنند اطمینان حاصل کنند تا در آینده به دنبال دریافت اطلاعات نادرست در زندگی فردی و مشترک دچار مشکل نشوند.
محمد حاتمی، رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره هم با اشاره به جولان مشاوران و روانشناسان قلابی در دوران کرونا، تاکید کرد: «زمانی که کرونا شیوع پیدا کرد و همه خدمات مجازی شد، همزمان با افزایش محدودیت‌ها و اعمال قرنطینه، فشار روانی ناشی از کرونا نیز افزایش پیدا کرد و مردم به خدمات مشاوره‌ای بیشتر نیاز پیدا کردند. وقتی این قضیه اتفاق افتاد، افراد سودجو و جاعل که این نیاز را درک کردند، در فضای مجازی تحت عناوین مختلف خود را معرفی و با جلب اعتماد مردم آسیب‌های زیادی وارد کردند. تمهیداتی در این خصوص اندیشیدیم و تاکنون هم با رصد این افراد در فضای مجازی موفق شدیم آن‌ها را شناسایی کنیم و در اختیار نهاد‌های نظارتی قرار دهیم.»
بیشتر بخوانید: با ویژگی‌های فردی خود بیشتر آشنا شوید/ برون‌گرا هستید یا درون‌گرا؟
وی خاطرنشان کرد: «باید هماهنگی ملی درخصوص مقابله با این‌چنین افسارگسیختگی‌هایی در فضای مجازی ایجاد شود. مهم‌ترین رکن در حل مشکلات موجود، قوه قضائیه است که متاسفانه آنچنان هم که باید و شاید همکاری نمی‌کند و برای این افراد در بیشتر موارد منع تعقیب صادر می‌کند. در این خصوص از آقای اژه‌ای خواستیم که به طور خاص شعبه‌ای تخصصی برای این افراد در نظر بگیرد و در کوتاه‌ترین زمان ممکن، دادسرای ویژه یا شعبه ویژه برای روانشناس نما‌ها داشته باشیم.»
حاتمی تصریح کرد: «نکته مهم دیگر این است که این افراد سودجویی‌های بسیار بالایی از طریق فضای مجازی دارند و برخی هم لابی‌های قوی دارند. ما به نوعی مظلوم واقع شدیم. در عین حال هم مدافع حقوق مردم هستیم، اما می‌بینیم که از این بستر به مردم هم ظلم می‌شود و مورد سوءاستفاده‌های مالی و عاطفی زیادی قرار می‌گیرند. این افراد سودجو با تعرفه‌های بالا که به یک میلیون تومان هم می‌رسد، سبب افزایش آسیب‌های اجتماعی و روانی زیادی شده‌اند، در این خصوص مردم هم باید همکاری کنند تا فعالیت این افراد در فضای مجازی مهار شود.»
رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره با تاکید بر اینکه روانشناس نما‌ها و کارکرد آن‌ها در فضای مجازی کار اشتباهی است، خاطرنشان کرد: «همه باید تابع قانون باشند. باید متولی و مسئول این فعالیت‌ها، سازمان نظام روانشناسی باشد. به عنوان مسئول این سازمان می‌گویم که با حضور روانشناس نما‌ها در فضای مجازی، دامنه آسیب‌های اجتماعی و روانی افزایش یافته است.»
وی یادآور شد: «در حال حاضر، حدود چهار هزار روان شناس نما در کشور وجود دارد. از افزایش این دسته از افراد در حوزه روانشناسی و مشاوره نگران هستیم. به تمامی هموطنان توصیه می‌کنیم برای دریافت خدمات روان شناسی و مشاوره چه در حوزه خانواده و چه در حوزه کودکان و نوجوانان حتما به روان شناسان و مشاورانی که پروانه خود را از سازمان نظام روان شناسی و مشاوره کشور دریافت کرده‌اند، مراجعه کنند.»
چرا «روانشناسی زرد» طرفدار دارد؟
برخی از روانشناسان زرد مدرک روانشناسی ندارند و با گفتن مطالبی مانند به سرعت پولدار شوید، موفقیت شما را تضمین می‌کنیم، ۱۰ روش برای رسیدن به اهداف‌تان و ... اقدام به جذب مخاطب می‌کنند. روانشناسی زرد با استفاده از اغراق و فریب‌ها تلاش می‌کند تا بر مخاطب خود القا کند که همه‌چیز به سرعت درست می‌شود و می‌توان راه صد ساله را در یک شب طی کرد.
روانشناسی زرد در اصل به دلیل کسب درآمد شکل گرفته است. روانشناسی زرد می‌تواند شبیه یک مخدر زودگذر برای شنونده عمل کند و جلوی گام‌های رو به جلو را در افراد بگیرد. یکی از مشکلات روانشناسی زرد در این است که توصیه‌هایی کلی برای عموم دارد. چنین چیزی اشتباه است و هرکس داستان زندگی خود را دارد. با یک نسخه دارو نمی‌توان به جنگ تمام بیماری‌ها رفت.
چالش‌های پیش‌روی توسعه خدمات روانشناسی علمی
جدای از سوء استفاده روانشناسان قلابی در فضای مجازی، بسیاری از صاحب‌نظران نظام سلامت تاکید دارند که باید در دوران کرونا از دانش مشاوران و روانشناسان واقعی در سطح گسترده‌تری استفاده شود. آن‌ها معتقدند حتی در مراکز درمان کرونا نیز باید خدمات سلامت روان به بیماران و خانواده‌هایشان ارائه شود.
مریم حبیب، مشاور ازدواج در گفتگو با سپید به گوشه‌ای از مشکلات مشاوران و روان‌درمانگران اشاره می‌کند و می‌گوید: «اول اینکه هنوز فرهنگ مراجعه به مشاور و روانشناس، بخصوص در شهر‌های کوچک‌تر نهادینه نشده است. عده‌ای هنوز فکر می‌کنند که اگر به مشاور مراجعه کنند، پولشان را دور ریخته‌اند و از اهمیت این خدمات بی‌اطلاع هستند. در این زمینه نیاز است که رسانه‌ها در سطح وسیع‌تری به اهمیت خدمات مشاوره و روانشناسی بپردازند.»
او با اشاره به ضرورت نظارت بیشتر بر تعرفه‌های خدمات مشاوره و روان‌درمانی، یادآور می‌شود: «گاهی برخی مشاوران و روانشناسان، یک رویکرد جدید درمانی را به انحصار خود درمی‌آورند. حتی گاهی دیده شده است که آن‌ها مبالغ هنگفتی از مراجعه کننده دریافت کرده‌اند. باید نظارتی وجود داشته باشد تا از دریافت تعرفه‌های اضافی جلوگیری شود. گاهی نیز برخی مشاوران کم‌تجربه صرفا به واسطه ارتباط با کلینیک‌ها جذب بازار کار می‌شوند، در حالی که برخی از مشاوران و روانشناسان حاذق ممکن است به دلیل نداشتن چنین ارتباطاتی، نتوانند در بازار کار فعال باشند. متاسفانه در اغلب موارد هم مراجعه کننده نمی‌داند که مدرک تحصیلی درمانگرش چیست و هر ادعایی که درمانگر مطرح کند، چندان برای مراجعان قابل تشخیص نیست.»
این مشاور ازدواج با اشاره به خلاء پوشش بیمه‌ای خدمات مشاوره و روان‌درمانی، گلایه می‌کند: «هزینه مشاوره و روان‌درمانی برای بسیاری از مراجعان، رقم چشمگیری است. در غیاب پوشش بیمه‌ای، خیلی اوقات شاهد هستیم که ارجاع به مشاوران و روانشناسان شکل نمی‌گیرد. جلسات مشاوره و روان‌درمانی هم اینطور نیست که در یک جلسه جواب دهد و گاهی نیاز است که مراجعه کننده چندین ماه به درمانگرش مراجعه کند. همین موضوع نیز هزینه‌های مشاوره را افزایش می‌دهد.»
او یادآور می‌شود: «گاهی در برخی مراکز مشاوره شاهد هستیم که یک اتاق بازی برای کودکان طراحی می‌کنند، اما از مشاورانی بهره می‌برند که تخصص آن‌ها مشاوره کودک نیست. همچنین برخی مشاوران نیز صرفا به دلیل بازار کار مطلوب، خدمات مشاوره ازدواج و خانواده را ارائه می‌دهند، در حالی که در حیطه تخصص آن‌ها نیست. به اینگونه موارد باید نظارت شود تا وجهه خدمات مشاوره و روان‌درمانی، خدشه‌دار نشود.»
همچنین ناصر یوسفی، مشاوره خانواده هم تاکید می‌کند: «تحت پوشش بیمه نبودن خدمات مشاوره‌ای و بالا بودن ویزیت پزشکان و هزینه‌های مرتبط با آن، استقبال مردم برای مراجعه به مراکز مشاوره را کاهش داده است. خدمات مشاوره‌ای هزینه‌های زیادی برای مراجعه‌کنندگان به دنبال دارد و بسیاری از مردم توان پرداخت این هزینه‌ها را ندارند.»
او خاطرنشان می‌کند: «مشاوره یک امر طولانی و هزینه‌بر است. بسیاری از خانواده‌ها به لحاظ اقتصادی از عهده پرداخت هزینه‌های مشاوره بر نمی‌آیند. در سال‌های اخیر، بیمه‌های تکمیلی هزینه برخی خدمات مشاوره‌ای را متقبل شده‌اند که در صورت تداوم آن مردم می‌توانند نسبت به دریافت خدمات، استفاده بیشتری داشته باشند. برخی افراد هنوز روانشناسی و مشاوره را به دلیل اینکه اثرش عینی نیست نمی‌پذیرند و دنبال دارو درمانی می‌روند که اثرات مخربی برای بدن و ذهن انسان دارد.»
یوسفی تصریح می‌کند: «مردم اهمیت و اثربخشی مشاوره را در حل مشکلات خانوادگی و دیگر بخش‌ها به خوبی می‌دانند، اما بالا بودن هزینه‌های مشاوره، انگیزه آنان را برای مراجعه به پزشکان این بخش کمتر می‌کند. با وجود این مشکلات، مردم به این نتیجه رسیده‌اند که بسیاری از مشکلات را نمی‌توانند با دیگران در میان بگذارند و باید برای حل آن‌ها از مرکز مشاوره و متخصص مشورت بگیرند. میزان مراجعه خانواده‌ها برای دریافت خدمات مشاوره‌ای، متناسب با استان‌ها و فرهنگ افراد متفاوت است.»
اغلب خدمات سلامت روان، همچنان تحت پوشش بیمه‌ها قرار ندارد. کارشناسان حوزه سلامت می‌گویند این روند موجب شده است که بسیاری از شهروندان به خدمات مشاوره و روان درمانی، دسترسی نداشته باشند. خلاء بیمه‌های کارآمد، سبب شده است که خیلی از شهروندان با وجود آنکه به اضطراب دوران کرونا مبتلا شده‌اند، ولی تمایلی برای مراجعه به مراکز مشاوره و روان درمانی نداشته باشند. همچنین در شرایطی که سامانه‌های قانونی ارائه دهنده خدمات تله مدیسین در تلاش هستند که فرهنگ استفاده از خدمات پزشکی از راه دور را نهادینه کنند، سایر نهاد‌های متولی نیز باید علاوه بر تشدید نظارت‌ها و برخورد با اپلیکیشن‌های غیرقانونی در مسیری حرکت کنند که شرایط صدور مجوز قانونی در این حوزه نیز تسهیل شود.