آیت الله حائری در سبک آموزشی حوزه تغییرات بنیادین به وجود آورد، ابواب علم فقه را تخصصی کرد و با درایت خود توانست از طرح و نقشه‌های دولت برای محدود کردن حوزه به نفع حوزویان بهره برد. نتیجه عملکرد بی نظیر وی در آموزش وجود شاگردان پرشماری است که در حوزه تحصیل کردند.
جامعه ۲۴- نگاهی به شرایط سیاسی، مذهبی و اجتماعی در ابتدای قرن ۱۴ که زمینه‌های تاسیس دوباره حوزه را ایجاد کرد، برهه‌ای که به عنوان بازتاسیس حوزه شناخته می‌شود و زیر نام بلند آیت الله حائری یزدی قرار گرفته است.
بازتاسیس حوزه علمیه قم در قرن ۱۴ هجری قمری (قرن ۲۰ میلادی)، به ویژه در اوایل این قرن، یکی از تحولات مهم در تاریخ علمای شیعه و مراکز دینی اسلامی است. اگرچه حوزه علمیه قم قبل از این دوران هم وجود داشت، اما در اوایل قرن ۱۴ هجری قمری، شاهد تغییرات عمده‌ای بود که باعث شد این حوزه به یکی از مهم‌ترین و معتبرترین مراکز علمی و دینی در جهان اسلام تبدیل شود.
در قرن ۱۴، خلافت عباسی در بغداد به پایان رسید و مناطق اسلامی تحت سلطه‌ی حکومت‌های مختلف مانند مغولان، تیموریان و دیگر امپراطوری‌ها قرار گرفت. این تغییرات سیاسی باعث شد که نظام‌های قدیمی آموزشی و دینی دچار تحولات عمده شوند و نیاز به بازسازی و نوسازی آنها احساس گردد.
در این دوران، با ظهور و تسلط حکومت‌های مختلف، مسائلی، چون اصلاحات اجتماعی و مذهبی و بازسازی دانش‌های دینی، به‌ویژه در حوزه‌های فقهی و کلامی، مطرح شد. این فشار‌ها زمینه‌ساز نیاز به گفتمان و تفسیر جدید از متون دینی و فقهی شدند که به تاسیس مجدد حوزه‌ها و توجه بیشتر به علوم اسلامی کمک کرد.
در اوایل قرن چهاردهم تلاش‌ها برای احیای حوزه علمیه قم با دعوت علمای شهر از آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (ره) به ثمر نشست. قبل از آن برخی از بزرگان گام‌هایی در راستای تحرک بخشیدن به حوزه را آغاز کرده بودند ولی رونق اصلی با مهاجرت آیت الله حائری و به پرچمداری وی رخ داد.
آیت الله حائری در سال ۱۳۴۰ق؛ و چند روز مانده به نوروز با هدف زیارت حرم حضرت معصومه (س) وارد قم شد و با استقبال مردم و اصرار علمای شهر با سکونت در قم محل درس خود را از اراک به آنجا منتقل کرد. پس از آن بسیاری از شاگردان وی نیز از اراک به قم آمدند.
این اقدام نه تنها به گسترش و تقویت حوزه‌های علمیه در ایران کمک کرد، بلکه موجب شد که قم به یکی از مهم‌ترین مراکز علمی و دینی جهان شیعه تبدیل شود. همچنین این حوزه زمینه‌ساز ظهور بسیاری از علما و شخصیت‌های بزرگ دینی مانند آیت‌الله بروجردی و آیت‌الله خمینی شد که تأثیرات عمیقی در تاریخ ایران و جهان اسلام داشتند.
تا قبل از قرن ۱۴ هجری قمری، قم به عنوان یکی از مراکز علمی و دینی جهان شیعی شناخته می‌شد، اما حوزه علمیه قم به معنای امروزی آن در این دوران تأسیس نشده بود. در اواخر دوران صفویه و آغاز دوران قاجار، قم به دلیل وجود اماکن مقدس و تاریخ دینی ویژه اهمیت زیادی داشت، اما از نظر علمی و فقهی، حوزه‌های مهم دیگری مانند نجف و اصفهان بیشتر از حوزه علمیه قم مورد توجه بودند.
بیشتر بخوانید: قم پس از تسلط اشعریان؛ هویت شیعی مستقل در برابر بغداد چگونه شکل گرفت؟
بازتاسیس و توسعه حوزه علمیه قم در واقع در اواخر قرن ۱۳ و اوایل قرن ۱۴ هجری قمری، تحت تأثیر ورود یکی از بزرگ‌ترین علما و مراجع تقلید، آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی به قم، آغاز شد.
عبدالکریم حائری یزدی با هدف توسعه علوم دینی و ایجاد مرکزی علمی در ایران در سال ۱۳۱۶ به قم آمد و شروع به تأسیس یک حوزه علمی جدید کرد. وی یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های دینی ایران در آن زمان بود که توانست توجه بسیاری از طلاب، دانشمندان، و علما را به قم جلب کند.
انجام این کار البته با چالش‌های جدی رو به رو بود چرا که قم در آن زمان به شکل امروزی نبود و از نظر امکانات و زیرساخت‌ها، با چالش‌های جدی روبه‌رو بود. از آنجا که قم هنوز به اندازه مراکز علمی دیگر مانند نجف یا اصفهان توسعه نیافته بود، حوزه علمیه با مشکلات مالی و کمبود امکانات روبه‌رو بود. علاوه بر این برخی از گروه‌های سیاسی و دینی در آن زمان ممکن است با توسعه حوزه علمیه قم مخالف بودند، زیرا این حوزه به عنوان یک مرکز مهم دینی و اجتماعی، نقش قابل توجهی در مسائل سیاسی و اجتماعی کشور ایفا می‌کرد.
با این وجود پشتکار و تلاش‌های علمی آیت الله حائری، حوزه علمیه قم به سرعت رشد کرد و توانست دانش‌آموختگان بزرگی را در رشته‌های مختلف علوم اسلامی تربیت کند. در حقیقت مساله تاسیس دوباره حوزه علمیه در قرن ۱۴ از دو جهت دارای اهمیت است؛ نخست تاکید و یادآوری نقش آیت الله حائزی در این موضوع و دوم اقداماتی که در این بازتاسیس رخ داده است.
سازماندهی ساختار آموزشی و تأسیس مدارس علمی
در تاسیس دوباره حوزه علمیه در قرن ۱۸ رخداد مهمی که در تشکل حوزوی قم رخ داده است سازماندهی ساختار آموزشی و تأسیس مدارس علمی برای آموزش فقه، اصول فقه، فلسفه، کلام، و سایر علوم دینی بود. این مهمی به عنوان یکی از نخستین اقدام‌های آیت‌الله حائری یزدی در این بازه زمانی شناخته می‌شود.
طبیعتا با این اقدام امکان توسعه علمی و جذب طلاب نیز در قم مهیا شده و این حوزه به سرعت به یکی از مراکز عمده جذب طلاب از داخل و خارج از ایران تبدیل شد.
طلاب از دیگر شهر‌های ایران و حتی از کشور‌های دیگر مانند هند، عراق، و کشور‌های عربی به قم آمدند تا در کنار علمای بزرگ این حوزه به تحصیل بپردازند.
تأسیس مدرسه فیضیه
مدرسه فیضیه که یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین مدارس علمیه قم است، در همین دوره تأسیس شد. این مدرسه به عنوان یکی از ارکان اصلی حوزه علمیه قم، نقش مهمی در تربیت علمای برجسته ایفا کرد.
با بازتأسیس این حوزه، قم به یک مرکز مرجعیت علمی و دینی تبدیل شد. بسیاری از علما و مراجع تقلید، به ویژه در دوران معاصر، از این حوزه به علم و فقه پرداخته‌اند.
اعزام سرپرست برای شیعیان و نماینده به شهر‌ها و مناطق مختلف دنیا، حمایت از فلسطین، پیشنهاد تدریس درس تعلیمات دینی در مدرسه، توسعه فضای آموزشی حوزه، احیا و چاپ کتاب‌های فقهی، حدیثی و رجالی شیعه و تشویق طلاب به ادامه تحصیل باعث شد که حوزه علمیه قم با معتبرترین حوزه علمیه عصر خود، حوزه علمیه نجف، هم طراز شود.
آیت الله حائری در سبک آموزشی حوزه تغییرات بنیادین به وجود آورد، ابواب علم فقه را تخصصی کرد و با درایت خود توانست از طرح و نقشه‌های دولت برای محدود کردن حوزه به نفع حوزویان بهره برد. نتیجه عملکرد بی نظیر وی در آموزش وجود شاگردان پرشماری است که در حوزه تحصیل کردند.