سکونت ۴۲ درصد جمعیت سیستان و بلوچستان در ۵ هزار هکتار منطقه حاشیه‌ای شهر‌های استان، صادقانه‌ترین مصداق درباره گستردگی سایه فقر و آسیب بر سر مردمان این شرقی‌ترین استان مرزی کشور است.
جامعه ۲۴ - معاون سیاسی و اجتماعی استاندار سیستان و بلوچستان، به خبرگزاری ایرنا گفته که ۹ شهر این استان (زاهدان، زابل، خاش، ایرانشهر، سراوان، چابهار، دلگان، بمپور و کنارک) دارای بافت مصوب سکونتگاه‌های غیررسمی هستند که مساحت کل این بافت‌ها، ۵ هزار و ۴۷۲ هکتار است. ا
بوذر کوثری در تشریح دلایل گستردگی حاشیه‌نشینی در این استان گفته است: «ما استانی مرزی با طولانی‌ترین مرز در کشور هستیم و همسایگان ما شرایط سیاسی باثباتی ندارند و این مساله باعث موج مهاجرت، به ویژه از کشور افغانستان به عمق کشور شده و خلأ‌های مرزی موجود هم باعث سختی کنترل ورود اتباع خارجی شده است. مهاجران ورودی به کشور باید مکان مشخصی برای استقرار داشته باشند. البته بخش زیادی از آنان از سیستان و بلوچستان عبور می‌کنند، اما تعداد قابل ملاحظه‌ای نیز در استان رسوب و بیشتر آنان در حاشیه شهر‌ها سکونت می‌کنند.»
بیشتر بخوانید:سیمای کودکان کار در شرایط کرونایی/ کودکان قربانیان اصلی شرایط بحرانی در کشور هستند
کوثری در توضیح سایر دلایل حاشیه‌نشینی گسترده در این استان مرزی گفت: «اقلیم استان و به ویژه وقوع خشکسالی‌های بی‌سابقه در سال‌های اخیر از دیگر دلایل حاشیه‌نشینی در سیستان و بلوچستان است. خشکسالی‌ها، کشاورزی و دامداری ما را به عنوان یکی از پایه‌های اصلی اشتغال و تولید در منطقه تحت تاثیر منفی قرار داده و این‌ها وقتی شغل‌شان را از دست می‌دهند یکی از مسیر‌های هموار برای کسب شغل و معاش این است که از روستا‌ها و از مناطق حاشیه‌ای و مرزی به حاشیه شهر‌های بزرگ مهاجرت می‌کنند.»
در حالی که مناطق حاشیه‌ای در استان سیستان و بلوچستان، از جمله نواحی درگیر فقر و آسیب‌های اجتماعی در استان هستند و خانواده‌های بی‌بضاعت و کم‌درآمد را در خود جای داده‌اند، «بی‌شناسنامه‌ها» که تعداد قابل توجهی از جمعیت مناطق حاشیه‌نشین استان را شامل می‌شوند، بیش از سایر اقشار در معرض آسیب‌های بهداشتی و اجتماعی قرار دارند.
بنا به اعلام فعالان مدنی در این استان، تعداد زیادی از مردان، زنان و کودکان بدون شناسنامه در استان سیستان و بلوچستان، شهروندان ایرانی هستند که به دلیل اهمال نسل اندر نسل، کوتاهی و وقت‌کشی مدیران دولتی، ضعف شدید نظارت بر تسهیل و تسریع روند صدور اوراق هویت برای شهروندان ایرانی و در نهایت، جا ماندن صد‌ها انسان از مزایای «ایرانی بودن» به دلیل ناآگاهی و ضعف شدید اطلاع‌رسانی، از مشکلات بسیاری در زندگی روزمره رنج می‌برند.
امروز که استان سیستان و وبلوچستان به جولانگاه «دلتا» تبدیل شده و تا چند هفته قبل هم ابر‌های سیاه مرگ کرونایی‌ها، بر این استان فقیر و محروم و مظلوم سایه انداخته بود، نتیجه اهمال دولت‌های چند دهه در بی‌توجهی به ضرورت صدور شناسنامه برای شهروندان ایرانی مشخص شد.
«بی‌شناسنامه‌ها» حتی نمی‌توانند برای دریافت واکسن کرونا ثبت‌نام کنند، چون کدملی ندارند و بنابراین، ناخواسته، محکوم به زندگی همراه با ترس هستند؛ آیا مبتلا شوند و زنده بمانند؟ آیا مبتلا شوند و بمیرند؟ هیچ‌کس نمی‌داند. فقط اقبال و بخت‌شان مگر یاری کند که از کرونا جان سالم به در برند.
چند روز قبل، زهره صیادی؛ فعال اجتماعی گفت: «تلاش ما برای واکسیناسیون بی‌شناسنامه‌ها تا امروز به جایی نرسیده؛ این گروه انبوه، چون کارت ملی و شماره ملی ندارند از ثبت در سامانه مربوطه و واکسیناسیون جا ماندند و البته تعدادی از آن‌ها بر اثر ابتلا به ویروس دلتا جان خود را از دست داده‌اند. دولت باید مکانیسمی برای تزریق واکسن به این جمعیت انبوه و در معرض خطر در دستور کار قرار دهد، چون این هموطنان بی‌شناسنامه عموما وضع مالی نامناسبی دارند، بیشتر در مشاغل غیررسمی و در معرض ابتلا به ویروس، مشغول به کار هستند. خانواده‌های بسیاری را می‌شناسم که شناسنامه ندارند و در تامین هزینه‌های درمان کرونا ناتوان هستند. این خانواده‌ها، در صورت ابتلا به کرونا، قادر به خرید دارو‌های بسیار ساده نیستند و دقیقا همین افراد که از ضعیف‌ترین اقشار جامعه هستند از واکسیناسیون جا مانده‌اند در حالی که واکسیناسیون همه شهروندان کشور، وظیفه‌ای حاکمیتی است و دولت باید در پیشگیری و درمان کرونا هیچ استثنایی بین گروه‌های مختلف مردم قائل نشود. این مردم بی‌شناسنامه هم شهروندان این مملکت هستند و فکر می‌کنم لااقل به اندازه یک واکسن کرونا سهم داشته باشند.»
به دنبال انتشار این خبر، محمدهادی عباسی؛ مدیر روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، ضمن این توضیح که شرایط استان از بابت شیوع کووید ۱۹ نسبت به یک ماه قبل و بحران نگران‌کننده‌ای که همدردی تمام هموطنان را برانگیخته بود، حالا به وضعیت بهتری رسیده، تاکید کرد که با وجود کاهش ابتلای کرونا در استان، سیستان و بلوچستان هنوز با وضعیت عادی فاصله دارد، اما با توجه به افزایش پوشش واکسیناسیون که حالا در مناطق تحت پوشش این دانشگاه علوم پزشکی به حدود ۱۴ درصد افزایش یافته و احتمالا در مناطق تحت پوشش دانشگاه‌های علوم پزشکی زابل و ایرانشهر هم می‌توان اعداد بهتری از گسترش واکسیناسیون جمعیت هدف مشاهده کرد، گفت: «در این مدت حتی رعایت پروتکل‌های بهداشتی هم در سطح استان افزایش یافته و میزان رعایت پروتکل‌ها حدود ۶۰ درصد است در حالی که در زمان بحران و حدود یک ماه قبل که آمار بستری‌های استان به اعداد نگران‌کننده رسید، میزان رعایت پروتکل‌ها در سطح استان کمتر از ۴۰ درصد بود.»
عباسی در این گفت‌وگوی کوتاه، ضمن تایید اجرای دستور وزیر بهداشت برای ایجاد اردوگاه مرزی در زابل برای جمع‌آوری و قرنطینه تمام افغان‌هایی که به صورت غیرمجاز از مرز ایران وارد شده و ممکن است آلوده به ویروس کرونا باشند و جمعیت استان را در معرض خطرات جدی‌تر قرار دهند، درباره وضعیت واکسیناسیون «بدون شناسنامه‌های ایرانی» توضیح داد: «تمام ساکنان استان، صرف‌نظر از ایرانی بودن و غیر ایرانی بودن، خدمات اولیه مراقبت‌های سلامت را دریافت می‌کنند از جمله اینکه فرزندان تمام شهروندان ایرانی و حتی افغان‌هایی که از افغانستان وارد استان می‌شوند، قطره فلج اطفال و تمام نوزادان ایشان واکسن‌های سه‌گانه را دریافت می‌کنند.
بنابراین، بدون شناسنامه‌ها که البته در کل استان، بیشتر از ۱۰۰ نفر نخواهند بود، هم مشمول دریافت خدمات اولیه مراقبت‌های سلامت هستند به گونه‌ای که در خانه‌های بهداشت، زیج حیاتی مجزا برای شهروندان ایرانی و غیر ایرانی تشکیل شده است و چنانکه ساکن شهر باشند، در مراجعه به مراکز بهداشت شهری این خدمات را دریافت خواهند کرد و اگر ساکن در روستا باشند، بهورزان روستایی که خدمات مراقبت کودکان و مادران باردار هم ارایه می‌دهند، این جمعیت را تحت پوشش قرار خواهند داد. در مورد واکسن کرونا هم طبق دستور وزیر بهداشت به نماینده تام‌الاختیار ایشان در استان، در صورت احراز ایرانی بودن هر فرد بدون شناسنامه، واکسن کرونا به او تزریق خواهد شد.»